NERGİSÎ 1592 - 1635
01 Ocak 1970
XVII. yüzyılın ilk yarısından başlayarak, eski nesrin en kuvvetli üstadı sıfatı ile şöhreti yüzyıllarca süren Nergisî, söz güzelliğini sadelikte değil, aşırı sanatlı ifadede aradı. Nesirlerinde, zamanına kadar kullanılmamış veya çok az kullanılmış; bilinmeyen, alışılmamış Arapça ve Farsça kelimeleri kullanmayı bir hüner saymıştı. Nesri erişilmez bir örnek olarak tanınıp, yüzyıllar boyunca taklide çalışılmış olan Nergisî, Tanzimat’tan sonra girilen yeni edebiyat döneminde, üslûbunun doğal olmayışı ve Acem taklitçiliği yüzünden şiddetle eleştirilmiştir. Böyle olmakla birlikte, eserlerinin giriş bölümleri ile nesirlerinde gösterdiği sanatlı ve külfetli söyleyişe karşılık, hikâyelerinde yer yer daha anlaşılır bir ifade kullandı.
Nergisi, güzel ifade imkânlarına sahip olduğu halde, Türk dilinde o zamana kadar Gülistan düzeyinde bir eserin mevcut olmamasından üzüntü duymuş, bu düşünceyle yeni bir tarz geliştirme gayretine girmişti. Nergisî, klâsik edebiyatlardan eser ve konu seçme yolunda da ciddî bir zevk sahibiydi. Meşakk ul-Uşşâk'ta, o zamana kadar işlenmemiş bir alanda eser vermek istediğini söyler. Nihalistân ile de, Türkçede, edebiyata başladığından beri arzusu olan Gülistan ve Baharistân'a bir nazire yazmak istediğini de söyler. Mesnevi beşlisinde (hamse) efsanevî ve olağanüstü maceralar ya da soyut olaylar yerine, yaşadığı çevreden aldığı gerçek konulara yer vermesi, Nergisî'ye eski hikâye ve mesnevi yazarları arasında ayrı bir yer sağlar. Nergisî bununla da kalmayarak, bizzat kendi maceralarını da hikâyelerine konu eder.
Aynı zamanda şiir söyleyen ve şiirlerini nesirlerine göre daha sâde bir dille söyleyen Nergisî'nin şâir olarak şöhreti nesirdeki kadar geniş ve devamlı olmadı. Nergisî hattat olarak da ünlüdür.
