Liderlik nedir? Liderlik; bir devlete, bir teşkilâta, bir topluluğa, bir kuruluşa veya bir işletmeye, liderlik etme haline denir. Liderlik; aynı amacı paylaşan ve aynı amaç için çaba gösteren bir gruba önderlik etmeye denir. Liderlik; ortak bir amaç için bir araya gelmiş, belli hedeflere ulaşmak için gayret gösteren kişilere öncülük etmeye denir... Kısacası liderlik, bir sosyal sistemin karmaşık ve girdaplı iktidar dinamiklerinin, sistemin gelişmesini engelleyici yönde değil, destekleyici yönde çalışmasını sağlayabilmektir.
Liderlik de aşk, dürüstlük, yaratıcılık gibi ne olduğundan çok insanların ne anladığı ile belirlenen ontolojik bir kavramdır. Liderlik üzerine yapılan çeşitli çalışmalardan faydalanarak fonsiyonel ve pragmatik bir tanım vermek gerekirse, liderliği; "ferdler tarafından gerçekleştirilen ve diğer ferdlerin ortaklaşa yaratılan vizyona dönük olarak biraraya gelmesini, istekli ve çoşkulu olarak ortak hedefleri benimsemesini ve bu hedeflerin gerçekleşebilmesi için güçlenerek bütün varlıkları ile katkıda bulunmasını sağlayan enerjik bir süreç" olarak tarif edebiliriz. Buna benzer ilginç bir tanım KUR’ÂN da verilmekte ve müminleri "Malları ve canları ile imanlarına hizmet edenler" olarak tanımlamaktadır. Ki liderlik vizyon, motivasyon, organizasyon ve aksiyondur. Liderlik insanlara sahip olmadıkları hayalleri, umutları ve gücü verir ve inanılmazın başarılmasını sağlar... Liderlik bir gelecek yaratır, yol gösterir, ilhâm kaynağı olur ve insanların kendi liderlik kapasitelerini de geliştirebilmeleri için yardımcı olur.
Bu noktada liderliğin ne olmadığını vurgulamak, herhalde bu olgunun anlaşılmasını daha da kolaylaştıracaktır. Liderlik ne değildir?
Bu suale Doç. Dr. Kutlu MERİH şöyle cevap veriyor:
Liderlik bir ayrıcalık pozisyonu değildir: Yönetim pozisyonlarına herhangi bir kişi atanabilir, seçilebilir, terfi edebilir, devralabilir veya ele geçirebilir. Bu pozisyon onun lider olmasını sağlamaz. Liderler ise bu pozisyonlarından dolayı ayrıcalık ve üstünlük talep edemezler. Yine de lider çevresinden farklı olan fakat bu farklılığı çevresinin etkinliği için değerlendirebilen kişidir.
Liderlik bir kişilik kültü yaratmak değildir: Bir kişiye çok fazla formel iktidar yetkileri yüklemek lidere, izleyicilere ve davaya zararlıdır. Liderlik özünde kişilere formel yetkilerin sağlıyamıyacağı bir sadakat ve izlenme sağlar. Bu lideri üstün kişi görme, yanılmaz ve yenilmez olarak düşünme haline dönüşmemelidir.
Liderlik vazgeçilmez olmak değildir: Etkin ve başarılı bir liderlik vazgeçilebilir olabilmektir. Gerçek ve başarılı bir liderliğin temel göstergesi, sosyal sürece şovun onsuz da sürebileceği bir momentum kazandırabilmesidir.
Liderlik başkalarını suçlamak değildir: Liderlik ilk ve öncelikli olarak verilen kararlardan ve doğan sonuçlardan sorumlu olmaktır. Gerçek liderlik durumlarında başarının övüncü izleyenlere, başarısızlığın sorumluluğu ve sonuçları da lidere ait olmalıdır.
Kısacası liderlik, insanların hareket ve davranışlarını etkileme sanatıdır. Lider ise, kendi istek ve iradesini, diğer insanlara, onların saygı, güven, itaat ve bağlılıklarını kazanarak, kabul ettirme yeteneğidir. Liderlik özelliklerinin önemli bir kısmı doğuştan gelir. Bunlar eğitim ile geliştirilebilir.
Liderliğin dört görevi vardır: Birincisi, teşkilâtın amaçlarını ve rolünü belirlemektedir. Sürekli değişen çevrede bu görev önemlidir. İkincisi, teşkilâtın politikasını tespit etmektir. Bu da değişen şartlara göre yeniden belirlenen amaç ve hedefleri kararlaştırmayı içerir. Üçüncüsü, teşkilâtın birliğini korumak ve onu dışarıda temsil etmektir. Ve dördüncüsü, grubun birliğini ve koordinasyonunu sağlamaktır.
İslâm’ın liderlik konusundaki görüşü nedir? İslâm fıkhında liderlik: Büyük imamlık, halife, emir, başkan ve imam lâfızları ile ifade edilir. Ki İmam Maverdi liderliği şöyle tarif ediyor: “Dini koruma ve dünyayı din ile idare etmekte peygamberliğe vekâlet etmektir.” İmam-ul Harameyn şöyle diyor: “ İmamet, tam bir önderlik; din ve dünya işlerinde özel ve tüzel her Müslüman ile alâkası bulunan bir başkanlıktır.” İmam-ı Nesefi “ Dinî emirleri uygulamada bütün ümmetlere vacip olmak üzere Hz. Peygambere vekâlettir.” İbn-i Haldun ise şöyle diyor: “ Uhrevî maslahatlarla ilgili olan dünyevî maslahatlar konusunda şer’î esaslara göre tüm insanları sevk ve idare etmektir. Zira dünya işlerinin hepsi Allah katında ahiret maslahatına yöneliktir. Gerçekte imamet-liderlik, dini korumada ve dünyayı din ile idare etmede şeriat sahibine vekâlet etmektir.” Liderliğin belirtilen bu tarifleri ve liderin varlığının vacipliği üzerinde Hariciler ile bir kısım Mutezile hariç Müslümanların kahir ekseriyeti icma etmişlerdir.
Peki, lider nedir, nasıl tarif edilir? Toplumları arkalarından sürükleyen, onların ufkunu açan, yeniliklere açık olan, basma-kalıplara takılı kalmayan, sürekli kendini yenileyen ve sorunlara en hızlı, en pratik yollarla çözüm üreten, toplulukları motive edebilen kimselere lider denir. Liderler kendi düşüncelerini, istek ve iradelerini yanındaki kişilerin sevgi, saygı ve güvenini kazanarak onlara kabul ettirebilien kişilerdir. Lider, yapılan herhangi bir işte yanındaki kişilerle hareket edebilen, onları doğru hedefe yönlendirebilen, değişik fikir ve görüşlere saygı duyan, arkasındaki ve yanındaki kitleleri sürükleyebilen ve onlara yeni ufuklar açabilen kişidir. Ferdleri ortak hedeflere yönelten, onlara bu hedefleri benimseten, ferdlerarası köprüyü oluşturan, dağınık güç ve bilgiyi bir araya toplayıp sinerji yaratan kişidir.
Liderin tanımına açıklık getirebilmek için 'lider kimdir?'sualine cevap verilmelidir. Bu sualin cevabı şudur: Sorgulayıcı ve sabırlı; daima önde değil, yeri geldiğinde arka plânda duran; değişimin yaratıcısı olan; prensipleri ile hareket eden; zorluklara karşı mücadele eden, ahlâk kurallarını ferdî menfaatlerinin önünde tutan; kararları takımıyla beraber alan; gelişmeye ve değişmeye daima açık kişidir. Aslında lider bu maddelerin toplamından çok daha büyük bir değeri ifade eder.
Tarihe bakıldığında liderlerin büyük vizyonların, plânların yaratıcısı ve uygulayıcısı olduğu görülür. Cengiz Han, Timur, Fatih, Yavuz, Kanunî, Atatürk, Türkeş ve daha birçok lider, ülkelerine büyük zaferler kazandırmışlardır!
Kaç tip lider vardır? Lider tipleri için birçok tasnif yapılmış, bunlar içinde, en çok kabul göreni Max Weber’in sınıflandırması olmuştur. Weber’e göre liderin otoritesinden kaynaklanan, üç tür lider vardır. Kişinin olağanüstü yeteneklerine, Tanrı vergisi niteliklerine dayanan, karizmatik lider. Gelenek ve göreneklere dayanan geleneksel lider ve hukukî kaynaklara dayanan, hukukî lider. Karizmatik lider, gerçekte sayılan niteliklerin hiç birine sahip olması bile, bu önemli değildir. Halkın, onda bu yetenekler olduğuna inanması veya inandırılması yeterlidir. Bu ayrıma giren liderler, peygamberler ve diktatörlerdir. Geleneksel liderlere, ataerkil toplumlarda rastlanır. Hukuksal liderler ise, kişisel özellikleri veya toplumun sosyal yapısından değil yasal yollardan lider olmuşlardır. Bazı kişisel üstünlükler taşımaları gerekmez. Liderin görevi, izleyicilerine gidecekleri yolu göstermektir. İki veya daha çok kişiden kurulu bir grubun başında yön verecek biri, bir lider olmadıkça, ortak amaca ulaşılamaz. Siyasal örgütün niteliğine göre, bazen yakın danışmanları ve arkadaşlarıyla konuşur, durumu yorumlar, izleyicilerin eğilimlerine duyarlı olarak davranır. Bazen de, bunların hiç birini yapmadan, grubunu kendi istediği yöne doğru sürükler. Diğer yandan başında bulunduğu grubu, devleti, hükümeti, partiyi, derneği, diğer sosyal gruplara karşı temsil eder.
‘21. Yüzyılda Liderlik Kavramı ve İş Dünyasına Yansımaları’nda Prof. Dr. Tahir Akgemci, ‘Güncel Liderlik Tarzları’ hakkında şöyle yazmaktadır
Vizyoner Lider: Vizyon, idealize edilmiş gelecekteki hedef durumu, gelecekteki hedefe erişmek için bir plân ve izleyicilerin değerlerini, amaçlarını ve kimliklerini ifade eden gelecek imajı olarak ifade edilmektedir. Vizyoner ve yenilikçi bakış açısına sahip yönetici, diğer yöneticilerden farklı olarak değişik gelişmeleri ve olayları okuyabilme yeteneğine sahip olmalıdır. Vizyoner lider, yeni bir perspektifle geleceğe bakabilen liderdir.
Coach Lider: Coaching işlerin yapılmasından çok, kişisel gelişimi temel alır. Coaching tarzı, başkalarını geliştirme, onlara danışmanlık yaparak, hedeflerini ve değerlerini geliştirmelerine yardımcı olma tarzıdır. Coach liderlerin çok önemli iki yetkinliği duygusal farkındalık (özbilinç) ve empatidir.
Entelektüel Lider: İşletmede insan unsurunun, dolayısıyla düşünce ve bilginin en önemli sermaye haline geldiği fark edildiğinde, liderlik anlayışının da yavaş yavaş boyut değiştirdiği gözlemlenmektedir. Bilgi toplumuna geçişle birlikte liderler, sadece uzmanlıklarıyla, otoriteleriyle veya karizmalarıyla etkili olmayacaklardır; artık liderlerin entelektüel özellikleri ön plâna çıkmakta, özellikle düşünsel gücü gelişmiş, bilgi, beceri ve genel kültüre sahip, yüksek eğitimli “entelektüel liderlere” gereksinim duyulmaktadır. Entelektüel liderler, uzmanlıklarının, deneyimlerinin yanı sıra yönetimle ilgi bilgiye de sahiptirler. Yüksek bir teknik yetenek, üstün bir yönetsel beceri ve kültürel duyarlılık, uyum gösterme yeteneği, üstün beceri ve kavrayışlı dil yeteneği, kişisel zenginlik ve olgunluk, duygusal dengelilik, uyum ve birlik yeteneği, müzakerelerde açıklık, gelecek ağırlıklı yaratıcı düşünce ve vizyoner bakış açısı ile barış ve sevgiyi her an bir yerde gerçekleştirebilecek bir esneklik ve sadeliğe sahiptirler.
Entelektüel liderler, yönetim kavramı ve süreçleri konularında analitik düşünebilen, bilginin performansını sağlayarak değer yaratmaya odaklı, paylaşılan sorumluluk anlayışını benimsemiş, takım üyelerinin kendilerini motive edebilecekleri bir ortam yaratarak, kendini yönetme becerisiyle donatan ve kritik ve stratejik durumlarda üyeleri kendi-kendilerine karar verici perspektifiyle gören liderlerdir. Entelektüel liderlik, geçmişin kalıplaşmış uygulamalarıyla, alışkanlıklarıyla ve atalet ile yetinmecilik kavramlarına karşı yoğun bir savaş veren, garanti ve güvenlik kültürlerini yıkan, paradigma geliştirme performansı yüksek, yaratıcılık ve esneklik süreçlerinde başarı kriterlerinin sınırlarını zorlayan liderlik modelidir. Teknolojiye, değişime, insan ilişkilerine, sonuçlara ve topluma duyarlı; marijinal, sürekli sorgulayan, gerektiğinde kârlı bölgeleri ve uygulamaları terk eden bir liderlik modelidir.
Sistem Liderliği: Literatüre yeni kazandırılan kavramlardan birisi de “sistem liderliği”dir. Sistem liderliği, pratik uygulamalar ve ulaşılmak istenen sonuçlar gözetilerek oluşturulmuş bir liderlik modelidir. Sadece yöneticilik vasıflarına sahip insanlar, varolan bir yapıyı sürdürürler. Liderler ise peşinden sürükledikleri grupları yaratırlar. Onlar iş başındayken liderin direktifleriyle hareket eden bir gruptan bahsedebilirsiniz, lider olmadığı zaman grup dağılır. Bir sistem lideri, sistem liderliği modeli çerçevesinde kendisinden sonra da yaşayan, devamlı gelişim ve değişim anlayışında bir sistem oluşturur.
Modelin tüm adımları yüksek kurumsal güce sahip bir sistem yaratmak üzere oluşturulmuş. Bu modelde, güçlü bir kurum oluşturmanın ilk adımı sistem lideri oluşturmaktır. Bunun için de güçlü kişilik özellikleri (açıklık, karizma, mücadele ruhu, yaratıcılık, güven, nitelik ve bilgi) üstün yönetsel beceriler (yetki devri, ortaklık yaratmak, hedef oluşturma, insan ve bilgi odaklı olma, işletmeyi bütünüyle görebilme, uzağı görme) ve etkin insan kaynakları yönetimi (çatışma ve iletişim yönetimi, durumsal liderlik uygulaması, motivasyon yaratma, yetenekleri açığa çıkarma, takım oluşturabilme, adil ödüllendirme) aşamalarının başarıyla tamamlanması gerekmektedir. Yüksek kurumsal güç (yatay hiyerarşi ve takım çalışması, kurum vatandaşlığı, kalite bilinci, müşteri odaklı düşünme, rekabet gücü ve esneklik, değişime ve öğrenmeye açıklık) sistem liderliği modelinin son aşaması olup, sistem liderinin sahip olduğu bu üç niteliğin ve bunların uygulamaya geçirilmesinin bir sonucudur.
Sistem lideri, çalışanlar için rasyonel bir işletme yapısı, net hedefler ve etkin çözüm yolları yaratır. İyi bir idarecidir. Kısa dönem hedeflerin belirlenmesinde ve bunlara ulaşılmasında organize, disiplinli ve beceriklidir. Önceliklerin doğru seçiminde ve verilen sözlerin gerçekleştirilmesinde başarılıdır. Etkin sistem ve prosedürleri tanımlayıp çalıştırabilir. Ayrıntılara özen gösterir, fakat stratejik hedeflerden sapılmasına izin vermez. Plânlı bir stratejiye sahiptir, sonuçları yakından ve dikkatle izler ve stratejik yörüngeden sapmalarda zamanında müdahale eder. Plânladığı sonuçlara daima ulaşır.
Stratejik Liderlik: Stratejik liderlik teorisi, 1984 yılında Mason ve Hambrick tarafından geliştirilmiştir. Finkelstein ve Hambrick stratejik liderliğin stratejik yönetimin çok üstün gerçekliklerinin diğer bir temel modeli olduğunu söylemektedir. Düşünürlere göre, stratejik liderlik nosyonu organizasyonun tüm işleyişinden sorumlu yöneticilere odaklanmaktadır. Hitt ve diğerleri stratejik liderliği geleceği öngörümleme, tasarlama, esnekliği sağlama ve gerektiğinde stratejik değişimi gerçekleştirmek için diğerlerini güçlendirme olarak tanımlamaktadır.
Stratejik liderlik; geleceği öngörerek şekillendirebilmek, bunun için gerekli stratejik yönetim anlayışını oluşturabilmek ve bu doğrultuda diğer yönetici ve çalışanları yetkilendirerek, onları kuruluş vizyonu doğrultusunda yenilikçi ve yaratıcı hedeflere yönlendirerek, karmaşık küresel rekabet ortamında, gerektiğinde hızla stratejik değişimi sağlayabilmektir.
Yapısı gereği çok fonksiyonlu olan Stratejik Lider, başkaları aracılığı ile değişimi sağlamak, bütün kuruluşu bir değişim sürecine sokabilmek, fonksiyonel ufukların ötesine geçebilmek potansiyelini yaratmaktadır. Günümüzdeki sosyal ve teknolojik değişimlerin hızı nedeni ile stratejik liderler belirsizlik ortamlarında insan doğası ile nasıl ilgileneceklerini bilmek durumundadırlar. Değişimlerle başa çıkabilmek yeteneği sağlam bir yönetsel referans çerçevesinde yararlanmayı gerektirmektedir. Bir yönetsel referans çerçevesi, yöneticilerin içinde bulundukları sektörü algılama ve değerlendirmeler, bu sektörde rekabet edebilmeleri için gerekli olana temel yeteneklerin farkında olmaları ve kendi kuruluşlarını bu kavramlarla değerlendirebilmeleri ile ilgili kavramlar, varsayımlar ve geleneksel sağduyularıdır. Referans çerçeveleri yöneticilerin yönetimle ilgili algısal ve düşünsel yapılarıdır.
Etkin Stratejik Liderler, zamanında, yürekli ve paragmatik kararlar almaya istekli olanlardır. Bu kararlar genel olarak gözlenebilen, kuruluş içi ve kuruluş dışı koşullarda alınması güç olan kararlardır. Etkin stratejik liderlik, alınan kararların etkinliğinin değerlendirilmesine olanak sağlayan çevrelerinden, üstlerinden, çalışanlarından gelebilecek geri beslemelere ihtiyaç duyarlar. Stratejik yönetimde bu geri besleme son derecede önemli bir yönetim aktifidir. Bunu gerçekleştirmek ve kolaylaştırmak için her türlü önlem alınmalı ve her türlü olanak sağlanmalıdır. Bu geribeslemeyi almaktan kaçınmak birçok yetenekli yöneticiyi başarısızlığa götürecek ve maliyeti ağır stratejik başarısızlıklara yol açacaktır.
Transformasyonel Liderlik: Transformasyonel liderlik, paylaşılan bir vizyona tercüman olmak, düşünsel olarak işgörenleri uyarmak, işgörenlerdeki bireysel farklılıkları izlemek konularında liderin yeteneği olarak karakterize edilmektedir. James M. Burns’e göre transformasyonel liderlik; “liderlerin ve izleyicilerinin birbirini moral ve motivasyon açısından daha yüksek düzeye çıkartma” sürecidir.
Global rekabet için ihtiyaç duyulan karşılıklı bağımlılık ve bütünleşmenin seviyesi, mevcut amaçların normal bir performans seyriyle gerçekleştirildiği transaksiyonel liderliği içeren fakat onun da ötesinde zihinsel olarak uyarıcı, esin veren, gelecek odaklı, çalışanlarının yetkinliklerini bilen, onları uygun işlerde görevlendiren ve güçlendiren liderliğe ihtiyaç duymaktadır.
Herkes lider olabilir mi? Herkes lider olamaz, lider olacak kişide bazı özelliklerin bulunması gerekir. Bir liderde olması gereken başlıca vasıflar şöyle sıralanabilir:
-Lider önce kendine güvenmeli, sonrada bu vasfı dolayısıylada herkes ona güvenebilmelidir. Eğer bir liderin kendine güveni yoksa kimsenin de ona güveni olmaz.
-Lider, beraber çalıştığı kişilerin isteklerini, hatta daha fazlasını yapmaya istekli olmalı ve de yapmalıdır. Lider herkesten daha fazla çalışmak, düşünmek, tehlikeye göğüs germek, herkesten fazla yük yüklenmek zorundadır.
-Lider, yeniliğe açık olmalı, eskimiş düşüncelere takılıp kalmadan onları bir kenara bırakıp, yeni fikir ve görüşlere açık olmalı, kendini sürekli yenilemelidir.
-Lider hükmünü mantık çerçevesinde vermeli, kendi hükmî düşüncelerinin alternetiflerini tartmalı ve ondan sonra karar vermelidir. Düşüncelerini açık ve berrak şekilde ifade edebilmelidir.
-Lider, içinde taşımış olduğu cesareti yalnız kendine saklamamalı, bunu çevresine yaymalıdır.
- Lider arkasından gelenleri iyi tanımalı, onları kırılganlıkdan alıkoymalı, onların yaratıcılıklarını ortaya çıkarmalıdır. Çünkü insanlar kendilerine ve problemlerine gerçekten ilgi gösterdiğine inanmadıkları kimsenin arkasından gitmezler.
-Lider asla taviz vermeyeceği bir dürüstlük ve kuvvetli bir ahlâk duygusuna sahip olmalıdır.
-Lider, yanındaki adamlara ve onları yönelttiği amaca herkesden fazla inanmak zorundadır. Kendisinin inanmadığı bir şeye, yanındakileri de inandırmak ve hatalarına ortak etmek yanlışlığına düşmemelidir. Ama inandığı bir şeyin de arkasından tüm tehlikelere rağmen sonuna kadar gitmelidir.
-Lider, çalıştığı kuruluşu başarıya ulaştıracak hedefleri araştırmalıdır. Farklılıklara saygı duymalı, kendi kopyalarını aramamalıdır. Yanındakilerin gücünden korkmamalı, aksine bundan şeref duymalıdır. Ekip çalışmasına değer vermeli, yetenekli insanlarla çalışmalı ve onların yaratıcı gücünden en iyi şekilde faydalanmalıdır.
-Lider, üstün zekâ, analiz ve sentez yapabilme kabiliyetine sahip olmalı, düşüncelerini en iyi biçimde aktarabilmeli, sabırlı olmalı, insanları anlamalı, sevmeli ve kendilerini bir tek gayeye adamış olmalıdır.
Siyasî liderlerde bulunması gereken temel kişisel özellikleri ise şöyle sıralayabiliriz:
1- Siyasî ve sosyal yetenekleri gelişmiştir,
2- Siyasî ve sosyal zekâları vardır,
3- İkna kabiliyetine sahiptirler,
4- Belli ülkülere sahiptirler,
5- Hitabet yetenekleri vardır,
6- Beceri ve hüner sahibidirler.
“Yahu M. Metin Kaplan, bu yazı da nereden çıktı, şimdi? MHP’de yakında Kurultay mı var?” dediğinizi duyar gibiyim, kulaklarım çınlıyor, çünkü… Hemen cevap vereyim; MHP’de yakında kurultay filan yok... MHP’de kurultay vaktinde yapılacaktır! “O halde bu ‘Liderlik ve Lider’ konusunu yazmak neden icabetti, şimdi?” Suali derhal cevaplayayım: ‘Takke Düştü’ başlıklı yazımda “Sayın Kemal Kılıçdaroğlu’nda da Sayın Devlet Bahçeli’de de genel başkanlık yapacak insanlarda bulunması gereken vasıflar yoktur!” yazdığım için… Sayın Genel Başkanıın “yol arkadaşları”nın, arkadaşlarının, arkadaşlarının, arkadaşlarının, arkadaşları öyle ağır ve sert tenkidlerde bulundular ki ‘Liderlik ve Lider’ konusunda yazarak, Sayın Devlet Bahçeli’de liderlik vasıflarının bulunup bulunmadığının kararını siz ülküdaşlarımın vermesini istedim. Yazıyı bu sebeple yazdım.
Sayın Devlet Bahçeli’de liderlik vasıfları var mı, yok mu? Lütfen kararı siz verin!
Yazarın tüm yazılarını okumak için tıklayınız.
