Dostum, Müslüman-Arap aleminde olan bitenlerin BOP projesi çerçevesinde bir ABD ve küresel sermaye ‘operasyonu’ olduğu konusunda henüz ikna olmamış, hâlâ itiraz etmeye devam ediyor. Diyor ki; “Ben henüz ikna olmadım, hâlâ üç itirazım var. Birincisi, BOP ölü doğmuş bir projedir. Dolayısıyla uygulanmaktan vazgeçildi. İkincisi, BOP’un kapsama alanı daha büyük olduğu halde ‘olaylar’ sadece Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde olmaktadır, bu dahi olan bitenin BOP ile bir alâkasının bulunmadığının ispatı değil midir? Üçüncüsü, bu ülkelerdeki yönetimleri kontrol ederek, ABD, buralardaki petrol ve doğalgazın zaten tek sahibi durumundadır. O halde yeni bir ‘operasyon’ yapmasına ne gerek var?”
Doğrusu, bu sualler çok mantıklıymış gibi görünüyor, ama acaba öyle mi?
Önce BOP nedir, ölü mü doğmuştur? Ya da uygulanmaktan vaz mı geçilmiştir?
“RAND Cooperation” adlı bir think-tank kuruluşu tarafından 88 sayfalık kapsamlı bir rapor hazırlanarak, ABD yönetimine sunulmuştu (Paul Henze, 1993) ki bu raporda, İslâm dünyasının nasıl denetim altına alınacağına dair bir strateji öneriliyordu.
Bu Rapor, bilhassa 11 Eylül saldırılarından sonra “İslâm dünyasının modernize edilmesi”ne, dolayısıyla küresel terörizmin yok edilmesine yönelik ABD stratejisinin esasını oluşturan bir temel çalışma olmuş. Ancak ABD bununla yetinmemiş, ‘Avrasya’nın Kontrolü Stratejisi’nden de faydalanmıştır. Ki, Brzezinski’nin fikir babalığını yaptığı bu strateji, Avrasya’daki stratejik enerji kaynaklarının ve ulaştırma hatlarının ABD’nin kontrolü altında olmasıyla ilgilidir. Brzezinski’nin büyük bir satranç tahtasına benzettiği Avrasya’da ABD’nin öncelikli görevinin, “Avrupa, Asya ve Ortadoğu’daki anlaşmazlıkları ve başka herhangi bir rakip süper gücün Amerikan çıkarlarını tehdit edecek biçimde ortaya çıkmasını engellemek” olduğunu ileri sürülmektedir.
Brzezinski’nin tezine göre, Avrupa’da “Balkan” sözcüğü etnik çatışma ve bölünmeyi çağrıştırır. Avrasya’nın da kendi Balkanları vardır. Hem de “Avrasya Balkanları” çok daha geniş, büyük nüfuslu, etnik ve din yapısı karmaşık bir yöredir. Bu yöredeki güç boşlukları ve dengesizlik, ülkelerin birbirinin içişlerine karışmasına yol açmaktadır. Geleneksel Balkanlar, Avrupa’da egemenlik mücadelelerinde önemli bir jeopolitik avantajı temsil ediyordu. Avrasya Balkanları’nın da büyük jeopolitik önemi vardır, ama bunun ötesinde en büyük çekicilikleri, engin doğalgaz ve petrol rezervleri ve altın dâhil olmak üzere önemli maden kaynaklarının temsil ettiği ekonomik fırsatlardır.
Dünyanın enerji tüketiminin önümüzdeki yıllarda çok fazla artacağı kesindir. ABD Enerji Bakanlığı’nın tahminleri 2015 yılına kadar bu artışın %50 olacağı ve bunun en önemli kısmının da Uzak Doğu’da olacağı yönündedir. Asya’nın ekonomik gelişmesi ise şimdiden yeni enerji kaynaklarının kullanılması yönünde baskı yaratmaktadır. Bu durumda, Orta Asya’nın ve Hazar Denizi yatağının çok büyük rezervleri olduğu da bilindiğine göre, bu kaynaklara ulaşma, bu zenginliklerden pay alma amacının hem şirketlerin iştahını kabartması, hem de uluslararası rekabeti keskinleştirmesi kaçınılmazdır.
BOP, işte bu iki stratejistin (Brzezinski ve Henze vb) düşüncelerinden hareketle ABD tarafından oluşturuldu. Bu proje başlangıçta Türk ve dünya kamuoyuna “Greater Middleeast Project”, yani “Büyük Ortadoğu Projesi” ya da (daha doğru bir çeviriyle) “Genişletilmiş Ortadoğu Projesi” adıyla sunuldu. Buradaki “genişletilmiş Ortadoğu” deyimi, Amerikan siyasetinin klâsik ‘Ortadoğu’ algılamasındaki sınırların, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu’yu da kapsayacak şekilde genişletilmesi sebebiyle kullanılmaktadır. Daha sonraları, ‘Ortadoğulu’ imgesinden hiç de hoşnut olmayan bazı ülkeleri (Fas, Tunus ve Cezayir) tatmin için, “Kuzey Afrika” deyimi eklenerek “Geniş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Projesi” olarak adlandırılmaya başlandı.
Ve BOP, ABD'nin batıda Fas, Moritanya, doğuda Orta Asya ve Moğolistan, kuzeyde Kafkasya ve Türkiye, güneyde Arap Dünyası'ndan Somali'ye kadar uzanan bir coğrafyada yer alan ülkelere yönelik siyasî, hukukî, bilgi/eğitim, ekonomi, sosyal ve güvenlik boyutlarını içeren kapsamlı bir "İslâm coğrafyası" dönüşüm stratejisi olarak, bu alanlarda uzun vadeli bir değişimi hedeflemektedir. ABD’nin 1997'de oluşturduğu 'Yeni Amerikan Yüzyılı Projesi'nin (PNAC) bir alt unsurudur.
ABD Hükümeti bu politikasını farklı yollarla açığa çıkarmaya başlamış ve önümüzdeki 10 yılda ABD- Orta Doğu Serbest Ticaret Alanı Önerisi ve Aralık 2002’deki Orta Doğu Ortaklık Girişimi bünyesinde destek programları bunlardan ikidir. Ulusal Demokrasi Desteği’nin (National Endowment for Democracy) 20. yılında ABD Başkanı tarafından geliştirilen ve 2004’teki Ulusa Sesleniş konuşmasında genişletilen, sonra da, G-8 Zirvesi için hazırlanan ve 13 Şubat 2004’te yayınlanan çalışma kâğıdı BM Kalkınma Programı’nın 2002 ve 2003 Arap İnsanî Kalkınma Raporları’nda belirtilen ‘eksikliklere’dayandırılmıştır.
BOP’un malî yükünün oldukça fazla olacağını ve zaman zaman da askerî müttefiklere ihtiyaç duyacağını hesaba katan ABD, kendine ortak bulma çabasına girdi. Bu konuda ilk adımı, 2004 yılının Haziran ayında ABD’nin Georgia eyaletinde yapılan G-8 Zirvesi’nde attı. BOP Zirve’nin gündemine konduğu gibi, BOP çerçevesinde yapılacak reformları konuşmak üzere Türkiye (demokratik ortak sıfatıyla) ve hedef ülkeler (bölgesel ortak sıfatıyla) dâvet edildiler. Bu dâvete Türkiye, Afganistan, Irak, Yemen, Ürdün, Bahreyn ve Cezayir müspet cevap vererek katılırken; başta Mısır, Suudi Arabistan ve Tunus olmak üzere birçok Arap ülkesi ise, “Arap-İsrail sorunu gibi kilit bölgesel konulara çözüm bulmadan reformların dayatılmaya çalışıldığı” gerekçesiyle menfi ceap vererek katılmamışlardır… Zirve sonunda yayınlanan bildiride; BOP’un genel olarak benimsendiği, uygulama esaslarını belirlemek üzere “Demokratik Yardım Diyalogu” adlı bir yapı oluşturulduğu ve Türkiye ile birlikte Yemen'e (Ortadoğu'yu temsilen) ve İtalya'ya (G-8'i temsilen) eş başkanlık verildiği açıklandı.
Bu konuda ikinci adım, 28-29 Haziran 2004’te İstanbul’da yapılan NATO Zirvesi’nin gündemine BOP da alınmak suretiyle atıldı… Yukarıda da ifade edildiği gibi, G-8 Zirvesi’nde Türkiye, BOP girişimi çerçevesinde kararlaştırılan mekanizmalardan biri olan 'Demokrasi Yardım Diyalogu (DYD)'nun eşbaşkanlığını İtalya ve Yemen’le birlikte üstlenmişti. DYD’nin ilk resmî etkinliği, 25 Kasım tarihinde Roma’da 3 ülke (Türkiye, İtalya, Fas) Dışişleri Bakanı'nı bir araya getiren toplantı oldu… Bu toplantıda varılan mutabakat çerçevesinde, 10-11 Aralık 2004 tarihleri arasında Fas’ta 'Gelecek İçin Forum' adıyla bir toplantı daha yapıldı. Başkent Rabat'ta düzenlenen zirveye, G-8 topluluğu ile 20'den fazla Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkesinin maliye ve dışişleri bakanının yanı sıra; Arap Birliği, Avrupa Birliği ve birçok sivil toplum örgütünün temsilcileri de katıldı. Toplantı sonunda yayınlanan "başkanlık özetinde", müteakip toplantının Bahreyn'de yapılması kararlaştırıldığı ve Türkiye'nin 2005'te DYD'nin öncelikli olarak belirlediği konulardan birine ev sahipliği yapmayı öngördüğü açıklandı. Rabat toplantısı, başlangıçta BOP’a soğuk bakan ülkelerin de katılmış olması ve BOP kapsamında ilk somut kararların alınmış olması bakımından önemlidir.
"Kadınların Kamu Hayatına Katılımının Güçlendirilmesi ve Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Bölgesinde Demokratik Gelişme" başlıklı toplantı, 20-21 Haziran 2005 tarihlerinde İstanbul'da gerçekleşti. Toplantıya Ortadoğu ve Kuzey Afrika'dan 18 ülke katıldı. Bunun dışında İtalya, AB dönem başkanları İngiltere ve Lüksemburg ile ABD'den de temsilciler katıldılar.
2005 G-8 Gleneagles Zirvesi (Temmuz)’nin ana temaları Afrika ve İklim Değişikliği olarak belirlenmiş. Zirve’ye G-8 üyesi ülkelerin devlet ve hükümet başkanlarının yanısıra, Brezilya, Çin, Hindistan, Meksika ve Güney Afrika Cumhuriyeti liderleri, AB Komisyonu Başkanı, BM Genel Sekreteri, Dünya Bankası, Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), IMF ve DTÖ başkanları katılmışlardı. G-8 liderleri ayrıca, Afrika konusunu görüşmek üzere Nijerya, Etiyopya, Tanzanya, Senegal, Gana ve Cezayir liderleriyle de bir araya gelmiş, görüşmeye Afrika Birliği Komisyonu Başkanı, BM Genel Sekreteri, IMF ve Dünya Bankası başkanları da katılmıştı. Başkanlık Özeti Belgesinin Bölgesel Konular ve Yayılma başlıklı bölümünde, Ortadoğu Barış Süreci, Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Girişimi, Hint Okyanusu’nda yaşanan Tsunami faciası, Kuzey Kore ve İran’da yaşanan yayılma tehdidi, Afganistan, Lübnan, Zimbabwe, Haiti ve BM Reformu konuları ele alınmıştı.
Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Girişimi’nin (GODKA) yol haritasının çizildiği ve yapılan faaliyetlerin gözden geçirildiği “Gelecek Forumu” toplantısının ikinci toplantısı ise Bahreyn’in başkenti Manama’da, Aralık 2005’te yapıldı… Toplantının birinci gününde ‘Reform Süreçlerinin İç ve Dış Dinamikleri’, ‘Uluslararası İlişkiler ve Yardımlar’, ‘Siyasî Gelişme ve Siyasî Diyalog’ ile ‘İnsan Hakları’ konuları ele alındı. Toplantıya Türk hükümetini temsilen Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, sivil toplum adına da TESEV katıldı. Toplantıya ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, İngiltere Dışişleri Bakanı Jack Straw ile diğer G-8 ülkelerinin çeşitli bakanları katıldılar.
Toplantı, büyük ilgi gördü. Bölgeden toplantılara sadece İran katılmazken Sudan ilk kez iştirak etti. Toplantıya G-8 ülkeleri, GODKA hedef ülkeleri ile ‘demokratik ortak’ olarak anılan Türkiye, İspanya, Hollanda, Danimarka, Macaristan, Yunanistan ve İsviçre iştirak etti. BM, IMF, Dünya Bankası, İslam Kalkınma Bankası ile Avrupa Konseyi de temsil edildi. Bilindiği gibi Türkiye, GODKA projesinde İtalya ve Yemen’le Demokrasi Yardım Diyalogu eşbaşkanlığını da yürütüyor.
Şu halde, hakkında bu kadar çok uluslararası toplantı yapılmışken, BOP’un ölü doğduğunu ya da uygulamaya konulmadığını söylemek, ne derece doğru olur?
Yahut Başbakan Erdoğan:
“Şu anda Amerika’nın da ‘BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ’ var ya ‘GENİŞLETİLMİŞ ORTADOĞU’, yani bu proje içerisinde Diyarbakır bir yıldız olabilir. Bunu, başarmamız lâzım”. (Kanal D / TEKE TEK, 16 Şubat 2004)
“Demokratik ortak olarak GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA PROJESİ içinde, bu projenin EŞBAŞKANLARI ARASINDAYIM”. (İRAN / Basına, 28 Temmuz 2004)
“Türkiye işlevini BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ içinde, bu bölgede etkin bir şekilde yerine getirecektir. Her görüşmede, attığımız her adımda bunun UYGULAMASINI YAPIYORUZ”. (DAVOS / KLAUS SCHWAB’la Söyleşi, 28 Ocak 2005)
“Biz Türkiye olarak, bildiğiniz gibi, GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA İNİSİYATİFİ ÇALIŞMALARINDA ROL ALDIK. EŞBAŞKAN OLARAK BU SÜRECİ İŞLETMEYE DEVAM EDİYORUZ”. (ABD / Amerikan Dış Politika Derneği (FPA) Toplantısı, 10 Haziran 2005)
“Biz BÜYÜK ODTADOĞU PROJESİ’ne bu seyahatte başlamadık. Biliyorsunuz adı değişti, GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA İNİSİYATİFİ olarak belirlendi. Bunun içerisinde Türkiye, İtalya ve Yemen, EŞBAŞKAN OLARAK ÇALIŞMAYA BAŞLADIK”. (ESENBOĞA HAVALİMANI / ABD dönüşü 12 Haziran 2005)
“GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA İNİSİYATİFİ çerçevesi içerisinde Türkiye EŞBAŞKANLIK olarak paylaştığı bir GÖREVİ YÜRÜTECEK”. (ESENBOĞA HAVALİMANI / Lübnan’a hareketinden önce, 15 Haziran 2005)
“TÜRKİYE’NİN AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’YLE YAPABİLECEĞİ ÇOK ŞEY VAR. Türkiye’nin Sea Island Süreci’nde, GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA İNİSİYATİFİ’NDE EŞBAŞKAN OLARAK YER ALMIŞ OLMASI BUNDAN KAYNAKLANMAKTADIR”. (ABD / Dünya İş Konseyi (WORLD AFFAIRS COUNCIL) Toplantısı, 7 Temmuz 2005)
“GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA GİRİŞİMİ içinde ÖNEMLİ BİR ROL OYNUYORUZ. Amerika’nın Ortadoğu’da oynayacağı önemli bir rol var. ONUN BİR PARÇASIYIZ ve ŞU ANDA ONUN DÂHİLİNDE ÇALIŞIYORUZ”. (ABD / Dış İlişkiler Konseyi (CFR) Toplantısı, 13 Eylül 2005)
“Dışişleri Bakanı Gül, Bahreyn’de ABD Dışişleri Bakanı Condelliza Rice ile GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKE PROJESİ ile ilgili görüşecek. Söz konusu projede EŞBAŞKANLIK GÖREVİ YAPIYORUZ ve YAPMAYA DEVAM EDECEĞİZ”. (ANAKARA / AKP MYK Toplantısı’ndan sonra Basına, 16 Kasım 2005)
“Biliyorsunuz, GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA PROJESİ İÇİNDE EŞBAŞKANIZ, bunun gereği olarak da inisiyatif alma gayreti içindeyiz”. (ATV / SİYASET MEYDANI, 28 Aralık 2005)
“…GENİŞLETİLMİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA İNİSİYATİFİ’ndeki rolümüz, EŞBAŞKANLIK GÖREVİMİZ bize özellikle Ortadoğu’da önemli görevler yüklemektedir. Bugüne kadar başlattığımız bütün dış politika hamleleri, bu parametre üzerine kurulmuştur. Az önce bir kaçını hatırlattığım bu girişimler, aynı dış politikanın, aynı vizyonun tutarlı ve tamamlayıcı parçalarıdır”. (TBMM / AKP Grubu, 21 Şubat 2006)
“Biz Ortadoğu’da GODKA denilen GENİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA PROJESİ’NİN İÇİNDE EŞBAŞKANIZ. BİZ ORADA GÖREV İFA EDİYORUZ. BÖYLE BİR GÖREV TÜRKİYE’YE SEÇİLEREK VERİLMİŞTİR”. (İSTANBUL- Üsküdar / AKP İlçe Kongresi, 26 Şubat 2006)
“BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ’NE, GENİŞLETİLMİŞ ORTADOĞU PROJESİ’NE niye katıldınız, niye bunların içinde yer aldınız diye eleştiriler geliyor. BİZ DE ‘OLACAĞIZ’ DİYORUZ”. (AVUSTURYA, 11 Mayıs 2006)
“GENİŞLETİLMİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA PROJESİ EŞBAŞKANI OLARAK TÜRKİYE’YE BÜYÜK GÖREV DÜŞÜYOR”. (ZAMAN Gazetesi/ G-8 Zirvesi’ne giderken röportaj, 13 Mayıs 2006)
“Bölgemizdeki gelişmeler karşısında Türkiye olarak üzerimize büyük görev düşüyor. Bunun için de ABD’ye bir ziyaret plânlıyorum. TÜRKİYE, GENİŞLETİLMİŞ ORTADOĞU ve KUZEY AFRİKA PROJESİ EŞBAŞKANI OLDUĞU İÇİN BUNU ABD’YLE KONUŞMAMIZ GEREKİYOR”. (YENİ ŞAFAK Gazetesi/ G-8 Zirvesi’ne giderken röportaj, 13 Mayıs 2006)
Demişken, BOP’un ölü doğduğunu ya da uygulamaya konulmadığını söyleyenlere kim, ne kadar inanır! Herkes inansa bile ben inanmıyorum… Yazı gene çok uzun oldu, kimse okumayacak… O sebeple dostumun diğer iki itirazına bundan sonraki yazımda cevap vermeye çalışacağım.
Yazarın tüm yazılarını okumak için tıklayınız.
