M. Metin Kaplan’ın henüz yirmi üç yaşında Bursa’da üniversite öğrencisi iken, tutuklu bulunduğu sırada, arka sayfasını tamamen “Ülkü Ocakları Sayfası” adı altında ülkücü yazarlara tahsis eden milliyetçi bir gazetede, 6.2.1977 – 15.2.1977 tarihleri arasında on gün süreyle yayınlanan, “Kapitalizm” başlıklı iktisadî araştırma – inceleme yazı dizisinin dördüncü bölümü.
- 4 -
XVII. YÜZYILDA:
Kapitalizmin bu yüzyılda yaygınlaştığını belirten olaylardan en dikkate değeri, İspanya’nın yeni Dünya ticaretinden temin ettiği kârın, yavaş yavaş daha aktif güçlerin, Hollanda’nın, İngiltere’nin, Fransa’nın eline geçmesidir.
İspanya’yı, fethettiği muazzam sömürgeleri değerlendirmekten alıkoyan şey, tembelliğe yatkın halkının psikolojisi, Müslümanlara karşı giriştikleri pek uzun bir haçlı seferinin neticesi olarak, halkın kendini silâhçılığa vermiş olması, Yahudilerin ülkeden ihraç olmaları olmakla beraber en önemli sebep; toprak mahsullerinin gayet az olması, sanayisinin pek zayıf surette gelişmesi, İspanya’nın denizaşırı ülkelerle yaptığı ticaret üzerindeki hakimiyetini devam ettirecek mübadele imkânlarına sahip olamamasıdır.
Bu yüzyılın diğer bir özelliği de ticarî faaliyetin gittikçe kuzey batıya kaymasıdır.
XVII. yüzyılda, gerçek ticarî üstünlüğü Hollanda devam ettirmiş, ticarî faaliyetinde, ziraat ve hatta sanayii ikinci sırada olduğundan, adeta ticarî ve malî kapitalizmi sembolize etmişlerdir. Büyük rağbet gören baharatla, inhisarına sahip olduğu karabiberi doğrudan doğruya temin etmek için Hint Okyanusu adalarına giden Hollanda, ayrıca Baltık ticaretinin de inhisarını elinde tutmakta devam etmişti.
Bu arada, Hollanda’yı, Avrupa’nın en büyük malî gücü haline getiren, iki temel müesseseyi de incelemekte faydalar vardır: Amsterdam Bankası ve Doğu Hint Adaları Şirketi.
Doğu Hint Adaları Şirketi, bir çeşit eshamlı şirket tipiydi ki, ondokuz yıl için Doğu Hint Adalarıyla ilgili ticaretin inhisarını elde etmişti. Şirketin çıkarttığı hisse senetleri ve tahvilleri, ticarî ve politik olaylara göre devamlı olarak yükselmekte ve bir spekülasyon konusu olmaktaydı.
İdaresi, müdürleri, onyediler meclisi, işleri mahallinde idare eden Hint Adaları Generali ve aldıkları yüksek paralara rağmen, suiistimal yapmaktan geri kalmayan memurlarıyla adeta bir devlet idaresidir ki bu şirketin organizasyonu, XVII. Ve XVIII. yüzyıllarda diğer ülkelerde meydana getirilen imtiyazlı ticaret şirketleri için bir model vazifesi görmüştür.
Amsterdam Bankası, banka faaliyetleri zararlı kabul edilen sarrafların yerini almak üzere kurulmuştur. Bu sebeple, gerçek bir devlet müessesesi karakterini taşır. Bütün tüccarların, bu bankada mevduatları “banka hesapları” vardır. Yabancı ülkelerin Amsterdam, Amsterdam’ın yabancı ülkelere çektiği poliçeler ve Doğu Hint Adaları şirketinin muameleleri işlem görmektedir. Bazı yerlere borç vermesine rağmen, banka bir kredi bankası değildir.
Netice olarak: ekonomik hayatın “ticarileştirilmesine” -Kapitalizmin yaygınlaştırılması ve ticarî zihniyetin teşekkülü için vazgeçilmez bir şart olan kredinin “gayri şahsileştirilmesi”ne en fazla Hollanda faydalı olmuştur.
İngiltere, Hollanda gibi başlı başına bir deniz gücü değildir. Sanayii, bilhassa çuha sanayii orada pek önemli bir yer tutar. Fakat o devirde, sanayii, koloni ve deniz ticaretine nispetle, kapitalizmin yaygınlaşmasında daha az etkili olmuştur.
XVI. yüzyılın sonuyla XVII. yüzyılda, İngiltere’nin denizlerdeki yayılışı malî kapitalizm için yeni sıçrama olmuştur. Daha önce kurulan imtiyazlı ticaret şirketleri, kapitalist biçime bürünerek, eshamlı şirket haline geldiler. Moskova Şirketi, Afrika Ş., Doğu Şirketi vs. gibi. Fakat bilhassa Doğu Hint Adaları şirketi kapitalist organizasyon konusunda büyük bir terakki kaydettirdi. Bu eshamlı şirketin hisseleri stock kelimesiyle değil, capitaucx deyimiyle anıldı. Temettü hisseleri, başlangıçtan beri büyüktü, yüzde 30’u geçiyordu. Hollanda’da olduğu gibi, İngiltere’de de Doğu Hint Adaları Şirketi hisse senetlerinin satışı önemli spekülasyonlar yarattı.
Bundan sonra, malî kapitalizmin tekamülünde, sivil ve onun bir neticesi olan ticarî çöküşe bağlı olarak bir duraklama görülür. Fakat, Rostarasyonla beraber ticaret ve sanayide, malî alanda da akisleri görülen bir genişleme görülür. Kredi çok fazla gelişir, büyük ticaret şirketleri çok büyük çapta kârlar elde ederler.
XVII. yüzyılın sonunda maden sanayiinde, dokuma sanayiinde, kâğıt imalâtında vs. kurulan yeni şirketlerle birlikte, İngiltere’de, 140 eshamlı şirket görülür.
Fransa’da, kapitalizmin tezahürü bilhassa dış ticarette çünkü, XVII. yüzyılda, kayda değer surette gelişmiştir.
Yazarın tüm yazılarını okumak için tıklayınız.
