Ord.Prof.Dr. Emin Halid Onat
01 Ocak 1970
İstanbul 1908 - İstanbul 1961 Türk mimar ve eğitimci.
Vefa Sultanisi’ni bitirdikten sonra mimarlık eğitimine 1926’da Mühendis Mektebi’nde (b.İTÜ) başladı, üstün başarısı nedeniyle üçüncü sınıftayken eğitimini tamamlamak ve dönünce bu okulda öğretim üyesi olmak üzere seçilerek İsviçre’ye Zürih Teknik Üniversitesi’ne (ETH) gönderildi. Bu okulda Modern Mimarlık’ın önde gelen temsilcilerinden olan Otto Rudolf Salvisberg’in (1882-1940) öğrencisi oldu. 1934’te mimarlık eğitimini tamamlayarak Türkiye’ye döndü. 1935’te Debbe’nin “müderris yardımcısı” olarak Yüksek Mühendis Mektebi Mimarlık Şubesi’nde göreve başladı. İlk yılları öğretim biçimini beğenmediği eski görüşteki profesörlerle mücadeleyle geçti. Sonunda bu savaşımdan başarıyla çıkarak 1938’de profesör ve Mimarlık Şubesi başkanı, 1943’te de ordinaryüs profesör oldu. 1944’te İstanbul Teknik Üniversitesi’ne (İTÜ) dönüşen okulun yeni kurulan Mimarlık Fakültesi’nin ilk dekanı olan Emin Onat, 1946’da Britanya Kraliyet Mimarlık Enstitüsü (RIBA) Onursal Haberleşme üyeliğine seçildi, 1948’de de Uluslararası Mimarlar Birliği (UIA) Türkiye örgütünü kurarak Lozan’da yapılan genel kurul toplantısında Türkiye’yi temsil etti. 1951-53 arasında üniversite rektörlüğü yaptıktan sonra, 1954’te İstanbul milletvekili seçildi. 1956’da Hannover Teknik Üniversitesi kendisine onursal doktorluk unvanı verdi. 1957’de yeniden üniversitedeki görevine dönen Onat, 21 Ekim 1960’ta 147 öğretim üyesiyle birlikte üniversiteden ayrılmak zorunda kaldı, sekiz ay sonra da yaşamını yitirdi.
Onat’ın ilk tasarımları işlevci niteliktedir. 1935’te İstanbul Tiyatro ve Konservatuvarı uluslararası yarışmasına Funktionell (İşlevsel) rumuzuyla katıldı. Ulusal Mimarlık düşüncesinin savunuculuğunu yapan Sedad Hakkı Eldem’le birlikte tasarladığı İstanbul Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi (1944), Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi (1947) gibi yapıtlarının ölçülü bir Tarihselcilik’in etkisi altında olduğu gözlenir. İkinci Dünya Savaşı’nın bitmesinden sonraki dönemdeyse tasarımını gene Eldem’le birlikte yapmış olduğu İstanbul Adalet Sarayı (1949) akılcı-işlevci ve uluslararası etkilere açık bir anlayışın başlamasına neden olmuştur. Ankara’da 1950’li yılların ürünü olan Kavaklıdere’deki Cenap And Evi, Çankaya’daki Cumhurbaşkanlığı Sekreterliği ve Emniyet Genel Müdürlüğü (1956) gibi daha sonraki yapıtları, yerel mimari öğelere yer veren, işlevlerini yerine getiren, bunları da mekânların organik bütünlüğünü ön plana alarak aşırılığa kaçmayan yalın prizmatik biçimler içine yerleştiren bir anlayışın örnekleridir. Onat’ın öteki yapıtları arasında İstanbul Yolcu Salonu (Karaköy), Uludağ Sanatoryumu (1946; Leman Tomsu ile), Bursa Vali Konağı (1945-46) ve İstanbul’daki IBM Merkezi (1961, Gümüşsuyu) sayılabilir.
Onat’ın en önemli yapıtı Orhan Arda’yla birlikte tasarlayıp uyguladığı Anıtkabir’dir (1942-53). Yarışmaya katılan öteki projelerden farklı olarak, kümbet ya da türbe stilizasyonu yerine Anadolu’nun antik kökenine dayalı bir yaklaşıma ağırlık veren Anıtkabir, birbirinden farklı etkileri bir bireşim içinde kaynaştırmış bir yapıdır. Hem geleneksel, hem çağdaş, hem ulusal hem de uluslararası nitelikler taşımaktadır.
Onat’ın Türk mimarlığına en önemli katkılarından biri de, mimarlık mesleğinin toplum yaşantısını iyileştirmede, toplumun eğitim ve kalkınmasında oynadığı role olan inancı ile gerçekleştirdiği mimarlık eğitimi alanındaki çalışmalarıdır. İTÜ kurulurken oluşturulması düşünülen fakülteler arasında mimarlık fakültesinin yer alması onun çalışmalarının sonucudur; katı mühendis geleneği içinde, on yıl gibi kısa sürede bir mimarlık okulu atmosferini yaratabilmiştir. 1911’de kurulan, 1942’de mimarlık bölümü açılan Yıldız Teknik Okulu’yla da (b.YTÜ) yakından ilgilenmiş ve değerli katkılarda bulunmuştur. Öğretmen olarak da zorlayıcı değil inandırıcı, alçakgönüllü ama ödün vermeyen kişiliğiyle öğrencilerini özendirmiş ve yönlendirmiştir. Onat, ölümünden sonra TÜBİTAK Özel Hizmet Ödülü’ne değer görülmüştür.
Kaynak : Ü. Alsaç;"Onat, Emin Halid", Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.3 s.1374, Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul, 1977.
