Osman Batur 1899 – 29.04.1951
01 Ocak 1970
Halkını özgürlüğe kavuşturmak için mücadele veren Osman Batur gençliğinde gerilla savaşını Böke Batur’dan öğrendi. Sarıtogay’da Akit Hacı Camii’ne yapılan saldırılar üzerine İris ve Esim Han liderliğinde Çinliler’e karşı başlatılan protestolara katıldı. Osman Batur’un dağa çıkması Çinliler’in vereceği karşılık yüzünden ilk başlarda halkın tepkisine yol açtı. Fakat yaşanan olaylar onu halk arasında destanlaştırdı. Urumçi idaresinin Altay’da Ruslar’a maden arama izni vermesi isyan ateşini alevlendirdi. Osman Batur’un emriyle Altay’da görevli birçok Rus kurşuna dizildi. Ekim 1941’den itibaren millî ayaklanmanın liderliğini kendisi üstlendi. Çinliler ve Ruslar bu isyanı bastırmak için bütün güçlerini seferber ettilerse de bir sonuca varamadılar. Moğolistan ve Sovyetler Birliği’nden yardım alan Osman Batur, Mart 1942’den Nisan 1943’e kadar hükümet askerlerine baskın yaparak düşmana büyük zayiat verdirdi. Bu savaşlar 1944’e kadar devam etti. Hür Altay / Erikti Altay teşkilât divanı bir törenle Osman’a “Han” rütbesi ve kahramanlıklarından dolayı “Batur” unvanı verdi.
Doğu Türkistan’ın hürriyet ve istiklâl mücadelesinde seçkin bir yeri bulunan Osman Batur şubat ayında Alatöbe mezrasında ilk defa Çoybolsan ile buluştu. Kazaklar’ın efsanevî lideri Canbeg’in sancağı çıkarılarak tören yapıldı. Çin birliklerinin boşalttığı yerler Osman Batur’un kontrolüne geçti. Osman Batur 1944’te Kulca idaresi tarafından Altay valiliğine tayin edildi. 1945’te Ulusu koruma teşkilâtını kurdu. 6 Eylül’de yapılan bir törenle Altay halkının savaşı kazandığı ilân edildi. Kulca ile irtibatını kesti. Eylülde Tayankol’a yerleşti. Bir taraftan Kulca yönetimine karşı direnişe geçerken diğer taraftan Urumçi idaresiyle gizli görüşmeler yaptı. Ülkede Sovyet tesirinin artması üzerine merkezî hükümet, 19 Mayıs 1947 tarihinde Xin-jiag eyalet hükümeti başkanlığına Mesut Sabri Baykozi’yi getirdi. Doğu Türkistan, Komünist Çin işgaline uğrayınca Osman Batur, Milleti Yükseltme Cemiyeti’ni kurdu. 17 Eylül’de Osman Batur valilik görevinden alındı ve yakalanması için üzerine birlikler sevk edildi. Komünist birlikleri Osman Batur’un yakalanması için 8. Kızılalay’ı görevlendirdi. Osman Batur son savaşını yaptığı Kayız’da 17-18 Şubat gecesi Çin Kurtuluş Ordusu’na esir düştü. Dunkuang’a, oradan Urumçi’ye götürüldü. Ağır işkencelerden sonra idama mahkûm edildi.
