İBN ABDÜSSEMΑ
TAYYAR ALTIKULAÇ 01 Ocak 1970
Ebû Tâlib Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdissemî‘ el-Kureşî el-Hâşimî el-Vâsıtî (ö. 621/1224)
Hadis ve siyer âlimi.
10 Ramazan 538’de (17 Mart 1144) doğdu. Kur’an öğrenimine Vâsıt’ta başladığına göre (Münzirî, III, 114) burada doğduğu söylenebilir. Başlıca Kur’an hocaları Ebü’s-Saâdât Ahmed b. Ali b. Halîfe ve kıraat âlimi İbnü’t-Tahhân’dır. Yine Vâsıt’ta dedesi Ebü’l-Muzaffer Abdüssemî‘, Ebü’l-Mufaddal Muhammed b. Muhammed b. Ebû Zenbeka, Ebü’l-Hasan İbn Negubâ ve Şâfiî fakihi Ebû Ca‘fer İbnü’l-Bûki gibi şahsiyetlerden hadis dinledi. Bağdat’ta Sa‘dullah b. Hamdî, Ebü’l-Muzaffer Hibetullah b. Ahmed İbnü’ş-Şiblî, İbnü’l-Battî diye anılan Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdülbâki, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. Muhammed İbnü’l-Ferrâ, Ebü’l-Hasan Ali b. Abdurrahman İbn Tâcülkurrâ gibi âlimlerin derslerine katılarak hadis öğrenimini sürdürdü.
Vâsıt’ta hadise dair pek çok eseri tedrîs eden, bu arada İbn Negubâ’dan dinlediği Müsedded b. Müserhed’in el-Müsned’ini okutan İbn Abdüssemî‘in talebeleri arasında Ebü’t-Tâhir İbnü’l-Enmâtî, Abdüssamed b. Ebü’l-Ceyş, İbnü’d-Dübeysî ve İzzeddin el-Fârûşî gibi âlimler sayılabilir. İbn Nukta onun sika, bilgisine ve kaynaklarına güvenilir bir âlim olduğunu söylerken İbnü’d-Dübeysî ve Zehebî de kendisi ve başkaları için çok şey yazdığını belirtmişler, sika olduğu görüşüne katılmışlardır. İbnü’l-Cezerî İbn Abdüssemî‘in ayrıca iyi bir mukrî olduğunu kaydetmiştir. Faziletli bir kişiliğe sahip olduğu belirtilen İbn Abdüssemî‘ 6 Muharrem 621’de (29 Ocak 1224) Vâsıt’ta öldü ve şehrin batısında Verrâkin mahallesinde defnedildi.
Eserleri. İbn Abdüssemî‘in günümüze ulaşan tek eseri Lübâbü’l-menkul fî şerefi (fezâ?ili)’r-Resûl adını taşımaktadır. Eser üç bölüme ayrılmış olup her bölüm on fasıldan meydana gelmektedir. Birinci bölümde Resûl-i Ekrem’in nesebi ve yaratılış özelliklerinden, peygamberliğine delâlet eden işaretlerle önceki kitapların onu müjdelemesinden bahsedilmiş, ikinci bölümde peygamberlikten evvelki yaşayış tarzı, doğruluğu, kötü şeylerden sakınması, kendisine gaipten ilk hitapların gelmesi, peygamberliğini açıklayıp insanları davet etmesi, hanımları, çocukları ve diğer akrabaları, müşriklerin ona eziyetleri ve güzel ahlâkı hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde Hz. Peygamber’in hicreti, gönderdiği seriyyeler, mûcizeleri, gayba ve geleceğe dair verdiği haberlerin vâki olması, Allah’ın Kur’an’da onun hakkındaki bazı övgüleri, tebliğ ettiği dinin ve ümmetinin fazileti gibi konular ele alınmıştır. Eserde yer alan bilgiler çeşitli kaynaklardan isim zikredilerek nakledilmiş, ancak senedler çıkarılmıştır. Eserin 616 (1219) yılında istinsah edilen bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Kılıç Ali Paşa, nr. 270, 216 varak), 1011 (1602) tarihli diğer bir nüshası da Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde (Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 1072) bulunmaktadır. İbn Abdüssemî‘in ayrıca Fezâ?ilü’l-eyyâm ve’ş-şühûr, Ta?bîrü’r-rü?yâ ve en-Nuhab fi’l-hutab adlı eserleri kaynaklarda zikredilmektedir.
