Ord. Prof. Dr.Sadi Irmak (1904 - 11.11.1990)
Yrd. Doç. Dr. Cemal Avcı 01 Ocak 1970
11.XI. 1990 tarihinde kaybettiğimiz eski başbakanlardan ve Merkezimiz Bilim Kurulu üyelerinden Ord.Prof.Dr. Sadi Irmak, 1904’de Seydişehir’de doğdu. Seydişehir Rüştiye Mektebi’ni ve Konya Sultanisi’ni birincilikle bitirdikten sonra girdiği sınavı kazanarak biyoloji öğretmeni olmuştur.
Irmak, Cumhuriyet Hükûmeti’nin yeni kadrolar kazanmak amacıyla yurt dışında öğrenim görmek üzere açtırdığı sınavı kazanmış ve Berlin Üniversitesi’nde Hükümet hesabına tıp ve biyoloji öğrenimi yapmıştır. 1930 yılında tıp doktoru olan Irmak, Hagen ve Düsseldorf hastanelerinde bir süre çalıştıktan sonra yurda dönmüş ve Ankara Hükümet Tabipliği ve Gazi Terbiye Enstitüsü Biyoloji Öğretmenliği görevlerinde bulunmuştur. Sadi Irmak, 1932 yılında İstanbul Tıp Fakültesi Müderris Muavinliği sınavını kazanarak Darülfünun’un öğretim kadrosuna girmiştir. 1933’deki Üniversite Reformu’ndan sonra doçent kadrosuna atanan Irmak, 1939’da fizyoloji dalında profesör olmuştur.
Daha sonra siyasî hayata katılan Irmak, 1943’te Konya Milletvekili seçilmiş, aynı yıl Halkevleri Yüksek Danışma Kurulu Başkanlığı’na, sonra da Diyarbakır Bölgesi Müfettişliği’ne getirilmiştir. 1945’de ise ilk defa kurulan Çalışma Bakanlığı’na getirilmiştir.
Irmak’ın Çalışma Bakanlığı döneminde, Türkiye, Uluslararası İş Konferansı’na üye olmuş; Irmak’ta 1947’de bu Konferans’ın ikinci başkanlığına ve raportörlüğüne seçilmiştir.
Çalışma Bakanlığı’ndan 1947’de istifa eden Irmak, CHP İstanbul Parti Müfettişliği’ne atanmış ve bu görevini 1950 yılına kadar götürmüştür, bu tarihten sonra tekrar üniversiteye dönmüş, München Üniversitesi’nde ve İstanbul Tıp Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapmıştır. 1956’da fizyoloji ordinaryüs profesörü seçilmiştir.
1972’de kurucusu olduğu Atatürk Enstitüsü’nün başkanlığına getirilen Sadi Irmak 1974’de Cumhurbaşkanlığı kontenjanından Cumhuriyet Senatosu üyesi seçilerek tekrar siyasî hayata döndü ve aynı yıl hükümeti kurmakla görevlendirildi. 17 Kasım 1974 ile 31 Mart 1975 tarihleri arasında Başbakanlık görevini sürdürdü. 12 Eylül 1980’den sonra Konya üyesi olarak Danışma Meclisi’ne katıldı ve 27 Ekim 1981 tarihinden, 1 Aralık 1983 tarihine kadar bu Meclis’in Başkanlığını yaptı.
1983 Ekiminde yeni bir anayasal kuruluş olan Atatürk, Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Bilim Kurulu Üyeliği’ne seçilmiş ve bu görevle beraber İstanbul Üniversitesi Atatürk İnkılâpları ve ilkeleri Enstitüsündeki öğretim üyeliği görevini de ölümüne kadar sürdürmüştür.
Sadi Irmak, Atatürk döneminde yaşamış, onun fikirlerini, ilkelerini, inkılâplarını içtenlikle benimsemiş bir insandı. Kendisi tıp mesleği yanında tarih, felsefe, sosyoloji, eğitim, din ve kültür alanlarında da derin bilgi sahibi olmuş, yazdığı değerli eserlerle Atatürkçülüğü Türk toplumuna tanıtmaya ve benimsetmeye çalışmıştır. Irmak’ın tıp alanı dışındaki eserleri Atatürk ve Atatürkçü düşünce üzerinde yoğunlaşmıştır.
Sadi Irmak’ın çok sayıda makale ve araştırmalarından Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti konusunu kapsayan başlıca eserler şunlardır:
Kitaplar:
1) — Kendimize Doğru Memleketimizin Bazı Meseleleri, İstanbul, 1943, 150 s.
2) — Devrim Tarihi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1967, 223 s.
3) — Atatürk Devrimleri Tarihi, İdeoloji ve Tarih Açısından İnceleme, Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, Fatih Yayınevi Matbaası, İstanbul, 1973, 256 s.
4) — Atatürk ve Çevresi, Türkiye Cumhuriyetinin 50. Yılı Dolayısıyla, İstanbul Üniversitesi Atatürk Devrimleri Araştırma Enstitüsü Yayını,Sermet Matbaası, İstanbul, 1974, 155 s.
5) — Atatürk Devrimlerinin Karakteri, Türkiye Cumhuriyetinin 50. Yılı Dolayısıyla, İstanbul Üniversitesi Atatürk Devrimleri Araştırma Enstitüsü Yayını, Sermet Matbaası, İstanbul, 1974, 110 s.
6) — Dünya Nereye Gidiyor (Liderlerle Görüşmeler), Kervan Kitapçılık Basın Sanayii ve Ticaret A.Ş., İstanbul, 1976, 192 s.
7) — Atatürk Devrimleri Tarihi, (Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Anısı), Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., 1981, 260 s.
8) — Atatürk Etki ve Yankıları, Pamukbank T.A.Ş. Yayını, Binbirdirek Matbaacılık San. A.Ş., İstanbul, 1981, 153 s.
9) — Atatürk ve Türkiye’de Çağdaşlaşma Atılımları, Hisarbank Yayını, 1981, 155 s.
10) — Atatürk Yaşamı ve Eseri, Pamukbank T.A.Ş. Yayını, Binbirdirek Matbaacılık Sanayii, İstanbul, 1981, 219 s.
11) — Atatürk’ten Anılar, Atatürk’e 100. Yılda Ajans - Türk’ten Armağan, Ankara, 1982, 36 s.
12) — Atatürk, Bir Çağın Açılışı, İnkılâp Yayınevi, İstanbul, 1984, 447 s.
13) — İlk Mücahitler, Millî Mücadele’de Atatürk’ün Çevresi, Genç Yayıncılık, İstanbul, 1986, 280 s.
14) — Toplumumuzun Bunalımlarından Korunması ve Mutluluğu İçin Atatürk Yolu, Anadolu Basın Birliği Yayınları, Ankara, 1986, 24 s.
15) — Kemal Atatürk Leben und W erk des Gründers Der Neuen Türkei und des Fahnentraegers des Antiimperialismus, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 1989.
Makaleler:
1) — “Partiler Yelpazesi ve Atatürkçülük”, Cumhuriyet, 19.9.1971
2) — “Atatürk Milliyetçiliği ve Milliyet”, Milliyet, 11.4.1973
3) — “Nutuk’un Türkiye’deki Etkileri”, Atatürk’ün Büyük Söylevi’nin 50. Yılı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1980, 181-188 s.
4) — “Atatürk Yılı Eşiğinde Türkiye Ne Yapıyor?”, Yeni Karabük, 6-13.1.1981, 2. s.
5) — “Atatürk Milliyetçiliği ve Milliyet”, Ziya Gökalp Dergisi, C: 4, S: 21, Mart 1981, 275-278 s.
6) — “Atatürkçülüğün Dünyadaki Etki ve Yankıları”, Millî Eğitim, S: 57, Nisan-Haziran 1981, 5-7 s.
7) — “Atatürk’ün Moral Portresi”, Millî Eğitim dergisi Özel Sayısı, Mayıs 1981, 2 s.
8) — “Atatürkçülük Türk Milletinin İnsanca Yaşamasının Sembolüdür”, Atatürk Türkiye’si, S: 68-72, Mayıs-Eylül 1891
9)— “Atatürk’ün Dünyadaki Yankıları”, Harp Akademileri Bülteni, C: 20, Haziran 1981, 5-12 s.
10) — “Atatürk’ten Anılar”, Yenigün, 10.11.1981, 4. s.
11)— “Atatürk’ün Son Günleri”, Yeni Yaşantı, S: 142, Kasım 1981, 2. s.
12)— “Ulu Önder Atatürk’ün Ebedileşen Sevgi ve Anısı”, Yeni Yaşantı, S: 143, Aralık 1981, s. 4
13)— “Atatürk’ü Anarken”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 1, S. 1’den Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1984, 277-286 s.
14)— “Atatürk’ün Dünyadaki Yankıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 2, S. 4’den Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1985, 27-54 s.
15) — “Atatürk ve Meclis”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 3, S. 8’den Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986, 247-286 s.
16) — “Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 3, S. 9’dan Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1987, 487-495 s.
17)— “İnkılâpların En Zoru”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 4, S. 11’den Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988, 285-187 s.
18) — “Milli Mücadele’de Yurt ve Dünya” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi C. 4, S. 12’den Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988, 517-520 s.
19) — “Barış Ülküsü ve Türkiye”, Kemalizm, C. 28, S. 306, 1988, 1-2 s.
20) — “Atatürkçülüğün İlkeleri-İnkılâpların Fikir Temelleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 5, S. 15’den Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989, 489-522 s.
21) — “İkinci İnönü Zaferinin Sonuçlan”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 6, S. 17’den Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990,377-380 s.
