İstikamet üzere olmak
Ahmet Selim 01 Ocak 1970
Hepimiz nefis taşıyoruz; varlığın tatlarına alışınca, yavaş yavaş farklılaşır. Siz dengede durma halinden adım adım uzaklaştıkça, o varlığın tatlarıyla şenlenip palazlanmaya, bazı tavırlarınıza hulul etmeye başlar. Bu o kadar tedricen ve sürekli işlemeler halinde olur ki, küçük dozlarla uyuşturucuya alışır gibi alışırsınız sapmalara. Düşünceleriniz, duygularınız, ruh dünyanız her gün biraz daha değişir. Tatlı tatlı değişir. Özel tevillere cevazlara doğru meyledersiniz. Özetle, zaman içinde dengeniz bozulur. Kendi kendinizden çok memnun bir hale gelirsiniz. İç gözlem, özeleştiri, mahviyet, tevazu ve huşu içindeki yakarışlarınız, yerini, rutinleşmiş ve biçimselleşen alışkanlıklara bırakır. Siz artık eski siz değilsinizdir. Vaktiniz azalmış, meşguliyetiniz artmıştır. Bir gönül dünyasından karanlık bir boşluğa düşmüşsünüzdür. En önce de edep ve itidal duygusu kalkar.
… Anlatması kolay da, yaşarken fark edilmesi çok zor. Kendisine anlatsan gaflet izahlarının hepsini güzel güzel dinler, zaten de biliyordur; ama hiç üstüne almaz. Çünkü kendi kendini kandırabilmesini mümkün kılan bazı olumlu işleri de vardır, onları örtü yapar.
En çok kendimize karşı dürüst olmalıyız. En kötü kandırma kendi kendimizi kandırmamızdır. En yaman hasmımız nefsimizdir; çünkü kendi zekâmızı kendi aleyhimize kullandıran oyunları vardır onun. Hiçbirinin zekâsı bizi onun kadar iyi tanıyamaz, oyuna getiremez, irademizi zaafa uğratamaz. Nefs ruha perde olunca, ruhun nuru olan akıl da tutulur ve yalnız kalan zekâ sizin aleyhinize çalışmaya elverişli hale gelir. Bir başka denge oluşmuştur artık: gaflet dengesi.
İbadetler ve tefekkür ihtarları, işte böyle bir negatif dengenin oluşmaması içindir. “Az da olsa, sürekli” ilkesini de aynı sebebe bağlamak gerekir. Duyarlılıklarımızın periyodik bir devamlılık içinde beslenmesine ihtiyacımız vardır bizim. Rehavete kapıldığımız an, gaflet mekanizmaları işlemeye başlar. “Oldum, tamamlandım” gururuna kapılmaktan çok sakınmalıyız ki, itidal dengemizi koruyalım ve düşünerek sevgiyle yaşamayı sürdürebilelim. Kimya-yı Saadet sözünü bunun için çok severim. Hakikaten çok hassas, çok ince bir manevî kimya etkileşiminin denge şartları içindeyiz. Mutluluk, bu denge şartlarının bir ahenk oluşturmasına benzeyen bir güzelliktir. Mutluluğumuz her şeyin yerli yerinde olmasına bağlı; kaç derecelik sapma varsa, o derece gölgeleniriz. Bir düşünür “sinir sistemi hiç affetmez” diyor. Mutluluk dengesi de öyledir, küçük bir hata bize çok pahalıya mal olabilir; küçük bir tavır pozitifliği de bize çok şey kazandırabilir. İnançlarımız olmasaydı akıl yalnız başına bu dengeyi kuramaz, koruyamaz, gelişmesini sağlayamazdı. Deneyen çok oldu ve başaramadılar. Hür aklın, “yalnızlaşmış akıl” olduğunu zannettikleri için başaramadılar. “İtidal” metodolojisi kurabilmelerini sağlayacak yardımlardan yoksun oldukları için başaramadılar. Bunu başaramayınca, başardıklarından bir sentez çıkarmaya da güçleri yetmedi. Tezleri antitezleri çarpıştırıp, “sentezi” siz bulun bulabildiğinizce, deyip çözümü meçhule havale ettiler. Rousseau’nun felsefecilere feryadında bu isyan vardır. Hem isyan, hem itiraf, hem hasret vardır.
Bize gösterilen bir çerçeve değil, bir istikamettir. “Şu çerçevede kalıp düşüneceksiniz” deniliyor, “şu ışığın aydınlattığı akıl ile şu istikamette düşün” deniliyor. İstikamet, tekâmül istikametidir. Yolun belirleyici sınırları vardır ama, önü sonsuza açıktır. Hiç bitmez o yolculuk… Işığı çevirip kendi gözüne sıkma, önüne yoluna çevir. Aklın öyle aydınlanır, gözlerin o zaman görür. Kalp ile akletmenin hikmeti de o zaman tecelli eder.
