Ahmet Refik Altınay 1880 – 10.10.1937
01 Ocak 1970
Tarihçi, şair Ahmet Refik Altınay 1880 yılında Beşiktaş / İstanbul'da doğdu.10 Ekim 1937 yılında öldü.Sultan Abdülaziz’in vekilharcı Ürgüplü Ahmed Ağanın oğlu. Nasrettin Hoca, Rıfkı Ali adlarını da kullanmıştır. İlköğrenimini Beşiktaş Vişnezâde Mektebinde tamamladı. 1898 yılında Kuleli İdadisi ve Harbiye Mektebini bitirdi. Toptaşı ve Soğukçeşme askerî okullarında coğrafya, 1902 yılından itibaren Harbiye Mektebinde Fransızca öğretmenliği yaptı. 1903 yılında üsteğmen, 1907 yılında da yüzbaşı oldu. Balkan Savaşı sırasında orduda görev aldı. Balkan Savaşı’ndan sonra emekli olduğu halde yeniden yüzbaşı rütbesiyle orduya katılarak ordu arşivini düzenlemekle görevlendirildi. 1908 yılında Mekteb-i Harbiye tarih öğretmenliğine başladı. 1909 yılında Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Ceride Şubesinde görev aldı, Mecmua-i Askeriyye’yi yönetti. 1912’de Balkan Harbi’nde askeri sansür müfettişi olarak çalıştı ve savaş bitiminde emekli oldu. Birinci Dünya Savaşı sırasında Ulukışla’ya sürgün gitti. 1915 yılında Eskişehir Askerî Sevk Komisyonu başkanlığına getirildi. Bu sırada şiddetli bir hastalık geçirdi. Daha sonra Hazine-i Evrak’ta çalıştı. 1916 yılında Doğu Anadolu’ya görevle gönderildi. 1917 yılında terhis oldu. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Darülfünun’da tarih dersleri verdi, profesörlüğe yükseldi ve bu görevde 1933 yılına kadar kaldı. Abdurrahman Şeref’in ölümü üzerine 1924 yılında Tarih-i Osmanî Encümeni başkanlığına getirildi. Son yıllarını fakirlik içinde geçirdi. Haydarpaşa Hastanesinde vefat etti. Büyükada Tepeköy Mezarlığına defnedildi.
İlk yazı ve şiirlerini; yüzyıl başında İrtikâ, Ma’lûmat, Hazîne-i Fünûn, Mecmua-i Ebüzziyâ gibi gazete ve dergilerde; daha sonra İkdam, Yeni Mecmua, Tarih Encümeni Mecmuası, Harb Mecmuası, Türkiyat, Hayat, Anadolu, Edebiyat Fakültesi Mecmuası, Peyam, Akşam, Cumhuriyet gibi yayın organlarında yayımladı. Tercümân-ı Hakikat ve Millet gazetesi başyazarlığı yaptı. Bazı eserleri gazetelerde tefrika edildi. Halka tarih zevkini aşılayan üslupta eserler vermiş olması başlıca özelliğidir. Çoğu bestelenmiş birçok şarkısı vardır. Alkole aşırı düşkünlüğüyle de tanınırdı.1918 yılında Demirbaş Şarl adlı eserinden dolayı İsveç hükümeti tarafından kendisine bir nişan verilmiştir. Eserlerinin sayısı yüzden fazladır.
Ahmet Refik Altınay’ın “Geçmiş Asırlarda Osmanlı Hayatı” başlıklı bir dizi halinde 1915-1927 tarihleri arasında yayımlanan on altı eseri, 2001 senesinden itibaren Tarihe Yolculuk dizisinde yeniden basılmaya başlandı. Fransızcadan üç ciltlik Târîh-i Medeniyyet (C. Seignobos’tan, 1912)’i çevirdi.
“(…) Ahmed Refik, asker ocağından yetişmiş şuurlu bir aydındır. (…) Şâir ve sanatkâr ruhlu bir yazar olan Ahmed Refik, belki tam bir tarihçi olarak kabul edilmeyebilir. Çünkü topladığı tarihî malzemeyi derin ve ihatalı bir görüşle işleyerek bir terkibe ve senteze ulaştırmış değildir. Ama devrinin târih anlayışına bir heyecan, yeni ve taze bir ruh getirdiği, onu ‘vak’a-nüvislik’ten kurtardığı da söylenebilir. Ahmed Refik daha ziyâde târihin edebiyatını yapmış, târihle edebiyat arasında bir köprü kurmuştur. O yüzden kuru, sıkıcı bir târih yazarı değildir. Târihî konuları sanatkâr bir ruhla ele alarak, kolay anlaşılan ve sevilerek okunan bir târih anlayışını yerleştirmenin gayreti içinde olmuş, bunu da başarmıştır. Gazeteci ve şâir tarafı târihî yazılarında da kendini göstermiş, tatlı, akıcı ve sürükleyici üslûbu ile târihî eserlerin sevilip yayılmasında, geniş kitlelere ulaşmasında ve okunmasında önemli bir görev ifa etmiştir. Ayrıca Hazîne-i Evrak’ta bulup yayımladığı belgeler, Osmanlı târihi için çok değerli belgeler olarak kabul edilmektedir.” (Mustafa Özbalcı)
ESERLERİ:
Gazevât-ı Celile-i Peygamberi (1908), İnkılâb-ı Azîm (1908), Sultan Mehmed Han-ı Hamiş Hazretleri (1909), On Bir Nisan İnkılâbı (1909), Devr-i Süleyman-ı Kanunî’de Birinci Viyana Muhasarası (1909),Sahâif-i Muzafferiyât-ı Osmaniyye (1909), Tarih Sahîfeleri (1909),Baltacı Mehmed Paşa ve Büyük Petro (1911), Büyük Târih-i Umûmî (6 cilt, 1912), Resimli ve Haritalı Târîh-i Umûmî (1912), Bizans İmparatoriçeleri (1915), Kabakçı Mustafa (1915), Köprülüler (1915),Lâle Devri (1915), Prusya Nasıl Yükseldi (1915), Târihî Simalar (1915), Târihte Osmanlı Neferi (1915), Tesâvîr-i Rical (1915), Felâket Seneleri (1094-1110) (1916), Memâlik-i Osmâniyye’de Demirbaş Şarl (1916), Kadınlar Saltanatı (4 cilt, 1916), Padişahlarımızda Din Gayreti-Vatan Muhabbeti (1916), Yirmi Beş Sene Siper Kavgası (1917), Memâlik-i Osmâniyye’de Kral Rakoczi ve Tevâbii (1109-1154) (1917), Sultan Abdülhamid-i Saniye Dâir (1918), İki Komite-İki Kıtal (1919), Kafkas Yollarında: Hâtıralar ve Tahassüsler (1919), Onuncu Hicr-i Asrîde İstanbul Hayâtı (961-1000) (1921), Sultan Cem (1923), Âlimler ve Sanatkârlar (1924), Sokullu (1924), Türkiye Târihi (1. cilt, 1924), Bizans Karşısında Türkler (1924), Kızlarağası (1926), Türkiye’de Mülteciler Meselesi (1926), Samur Devri (1927), Fatma Sultan (tsz), Çocuklarla Türk İstiklâl Harbi (1929), Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200) (1930), Hicrî Onikinci Asırda İstanbul Hayâtı (1930), Hicrî Onbirinci Asırda İstanbul Hayâtı (1931), Büyük İskender (1931), Büyük Frederik(1931), Eski İstanbul Manzaraları (1931), Kanije Gazileri (1931), Mîmar Sinan (1931), Târihte Kadın Sîmalar (1931), Turhan Valide (1931), Sokullu Mehmed Paşa (1931), Viyana Önünde Türkler (1931), Türkiye Madenleri (1931), Çocuklara Târih Bilgisi: Orta Yeni ve Yakın Zamanlar (1931), Orta Mektepler ve Muallim Mektepleri İçin Kıraat(1931, Ocak Ağaları (1931), Kâtip Çelebi (1932), Nâimâ (1932), Eski Türk Zaferleri (1071-1878) (1932), Fransız Müverrihleri: Michelet Lavisse Vandel (1932), Alman Müverrihleri: Ranke Mommsen Treitschke (1932), Târih ve Müverrihler (1932), Türkler ve Büyük Petro(1932), Türklerin İstanbul Muhasaraları (1932), Türkler ve Kraliçe Elizabet (1932), Osmanlı Devrinde Zorbalar (1932), Napoleon (1932), Türk Akıncıları (1932), Hicrî Onüçüncü Asırda İstanbul Hayâtı (1932), Çocuklara Târih Bilgisi: Eski Zamanlar Türkler (1932), Türk Akıncıları(1932), Vaşington ve Amerika İhtilâli (1932), Onaltıncı Asırda Rafızîlik ve Bektaşîlik (1932), Türk Hizmetinde Kral Tökö’li İmre (1932), Lady Montague’in Şark Mektupları (1933), Peçevî (1933), Selânikî (1933), Osmanlı Devrinde Hoca Nüfuzu (1933), Hoca Sadettin (1933), Aşıkpaşazâde (1933), Osmanoğulları (1933), Türk İdaresinde Bulgaristan (1933), Fındıklık Silâhtar Mehmed Ağa (1933), Ege Havzası ve Yunan (1934), Tarih Öğreniyorum (1934), Onaltıncı Asırda Osmanlı Hayâtı (1935), Türk Mimarları (1936).
