Krizden çıkışta `V` ya da `U` senaryoları!
UFUK SÖYLEMEZ 13 Mayıs 2008
ABD'NİN 1930'larda yaşadığı büyük ekonomik çöküşün ardından ikinci en büyük ve derin krizini yaşadığı bugünlerden nasıl ve ne zaman kurtulacağı tartışma konusu.
2008 yılının ilk çeyrek büyüme rakamlarının beklenenden biraz daha olumlu +%0.6 olması bu tartışmaları hızlandırdı.
Ancak fırsatçı, kısa vadeli düşünen, kap-kaççı ve hem borcu, hem riski yüksek piyasa çevreleri krizin geride kaldığını, artık resesyon tehlikesinin olmadığını söyleyerek, hemen pembe haberler pompalayarak kamuoyu oluşturmaya başladılar.
Halbuki gerçek böyle değil. Geçen hafta, petrolün varil fiyatlarının tarihte ilk kez 125 ABD Dolarını aşması, ABD'deki banka ve şirket zararlarının ardı ardına açıklanması, bu pembe haberlerin gerçekçi ve inandırıcı olmadığını gösteriyor.
Bulaşıcı etkileri olacak
OBJEKTİF- tarafsız ve bilgili ekonomistlerin yorum ve beklentileri çok daha aklı başında görünüyor.
Bizim geçen yıldan beri görüşlerine bu köşeden yer verdiğimiz, dünyaca ünlü New York Üniversitesi ekonomi Profesörü Nouriel Roubini bu konuda çok daha ayrıntılı ve gerçekçi analizler yapıyor.
Prof. Roubini ABD'de yaşanan krizin, Çin'den- Asya ülkelerine, AB'den - Türkiye'ye kadar tüm ülkelere, ekonomik yavaşlama ve büyümenin gerilemesi ve/veya enflasyon artışı biçiminde olumsuz bulaşıcı etkilerinin kaçınılmaz olduğunun altını çiziyor.
Mart ayında krizin en kötü ve derin noktasının yaşandığını düşünenlerin sayısı ise az değil.
Krizden çıkışın, ekonomik iyileşmenin başlamasının ne kadar süreceği ve nasıl olacağına dair başlıca 4 senaryo var.
Bunlar;
a- "V" biçiminde,
b- "U" biçiminde,
c- "L" biçiminde,
d- "W" biçiminde tanımlanan krizden çıkış senaryoları.
Sert ve uzun bir yol
- "V" biçimindeki krizden çıkış senaryosu, krizin daha kısa ve yüzeysel olarak aşılacağını öngörüyor ve 6 ay içinde (Mart ayından itibaren) düzelme olacağını söylüyorlar.
- "U" biçimindeki krizden çıkış senaryosu ise, krizin sert ve uzun bir kriz olduğunu, 12- 18 aydan aşağı bu sürecin aşılamayacağını söylüyor.
Bunu söylerken de, ev fiyatlarının 2009 hatta 2010 yılında da, yüzde 30'a yakın düşme ihtimalinin yüksek olduğunu, sentetik kâğıtlardan oluşan büyük risklerin giderilmemiş olduğunu, ABD'deki ilk çeyrek büyümenin satılamayan malların stoklanmasından kaynaklandığını ve yeniden ekonomik büyümenin 1 yıldan uzun bir süreden önce gerçekleşemeyeceğini öne sürüyorlar.
- "L" biçiminde geçmişte Japonya örneğindeki çok daha uzun süreli ekonomik durgunluğa ise fazla ihtimal verilmiyor.
Yeniden dibe vuruş
- "W" biçimindeki krizden çıkış senaryoları ise, ABD'nin vereceği vergi iadeleriyle ve piyasaya yapılan müdahalelerle (kurtarma, likidite enjeksiyonu vb.) geçici iyileşmeler olsa bile yeniden bir dibe vuruş olacağını öngörüyor. Yani çifte çöküşlü resesyon senaryosu.
Prof. Roubini "V" biçiminde bir krizden çıkış senaryosunu bekleyenlerin çoğunluğu oluşturmakla birlikte, esasında "Umumi arzuyu" yansıttıklarını, gerçekçi beklentinin "U" biçiminde bir süreç olabileceğini, bunun da 12 ila 18 ay arasında sürecek bir resesyon olduğunu belirtiyor.
Yeni konut inşaatlarının durduğu, ev satışlarının yarı yarıya düştüğü, bunun da tüketimi negatif etkilediğini belirten Prof. Roubini, sert finansal krizin ve kredi daralmasının etkisi ile dünyayı da etkilemesi kaçınılmaz olan ABD tarihinin 1930'lardan beri en uzun ve en derin resesyonu ile karşı karşıya olunduğunu vurguluyor.
Kazanç hırsı ve aşırı risk
1 trilyon doları bulacağı anlaşılan toplam finansal kayıpların ABD'deki bankaların toplam sermayelerinin yaklaşık yüzde 75'ine tekabül ettiğine dikkat çeken Prof. Roubini, finansal sistem üzerinde büyük bir potansiyel risk olduğuna dikkat çekiyor.
Bakalım ABD'deki kriz nasıl ve ne sürede aşılacak, "V" biçiminde mi, yoksa bizim de tahmin ettiğimiz gibi "U" biçiminde mi? Sentetik kâğıtlar, yapılandırılmış ürünlerden oluşan finansal cambazlık araçlarıyla üretmeden, yaratılan balon ekonomilerinin eninde sonunda krize sürüklenmesi kaçınılmaz.
Bu sentetik kâğıtlarla oluşan, üretimden kopuk, sınırsız ve ölçüsüz balon ekonomilerine, düzenleme, denetleme, sınır ve ölçü konulmaz ise daha kötü ekonomik ve finansal krizlere hepimizin hazır olması gerekir diye düşünüyorum.
Aşırı kazanç hırsı nedeniyle, gözü kara, aşırı risk alan fonların, yuppielerin ve gölge bankacılık kuruluşlarının dizginlenmeleri ne kadar mümkün olacak, orada ciddi kuşkularım var.
İzleyip göreceğiz...
