SADETTİN TAFTAZANÎ
01 Ocak 1970
Horasan’ın Taftazan köyünde Hicri 722 senesinde doğmuş olan Sadettin
doğuştan ilme kabiliyetli nadir insanlardan birisidir. Daha pek genç yaşında
iken, ilmi zenginliği ve fikri olgunluğuyla emsaline öncelik eden Saadettin’i,
zamanının yeni bir hükümdarı olan Timur Gürkan himayesi altına almıştı. Ti-
mur’un yanında onun kadar iltifata mazhar olan bir kimsenin olmadığı söyle-
nir.
Sadettin İslam ilimleri için iyi bir devir açmıştır. Bu sebeple kendisinden
evvel gelen alimlere mütekaddimin, kendisinden sonra gelenlere de müte-
ahhirin ismi verilmiştir.
Bununla beraber, Sadettin’in mesaisi daha ziyade Dini ve Şer’i ilimler ala-
nında olduğundan, Felsefi ilimler eski canlılığını ve gelişimini gösterememişti.
Taftazanî’nin eserlerinden en meşhuru olan “Makasıdu’t-Tâlibin” usul-u
dinden yani ilm-i kelamdandır. Taftazani bunu 784 senesinde Semarkant’ta ta-
mamlamıştı. Alleme, bu eserini bizzat şerh etmiş ve bunda ilim adamları ara-
sında pek meşhur bir mesele olan “cezr-i asam” mugalatasını irad eylemişti.
Bizim alimler arasında pek mühim bir mesele vardır. Hüsn ve kubh akli midir?
Şer’i midir? Mu’tezile biliyoruz ki, bizim akılcılarımızdır. Bunlar hüsn ve
kubhun akli olduğuna kanidirler. Eş’ari’ler ise hüsn ve kubhun şer’i olduğunu
söylemişlerdi. Bunlar muhalifleri olan Mu’tezile’yi red için bu cezr-i asam mu-
galatasını irad etmişlerdi. Eğer hüsn ve kubh aklî olsaydı, bir tek şeyde, birbiri-
ne zıt iki şeyin bir arada olması lazım gelirdi ki, bunun batıl oluşu (butlanı) aşi-
kardır demişlerdi. Arkadaşlarımızdan birisi meseleyi etraflıca tetkik ve tahkik
edip burada detaylı bir şekilde anlatmış olsaydı, bize daha çok faydalı olurdu.
Taftazanî’nin eserleri çoktur. Hepsi Hatîb-i Dimaşkî’nin mana ve ifadeyle ilgili
“Telhizu’l-Miftâh”ına yazdığı Mutavvel, edebiyatcılar arasında fevkalade meş-
hurdur. Fakat onun mevzua bahsolan Mantık’a ait önemli eseri “Tehzibü’l-
Mantık ve’l-Kelâm”dır. İsminden de anlaşılıyor ki, bu kitabın birinci kısmı Man-
tık üzerinedir. Bir sağlam metin olan bu kitap bütün Şark ve İslam Âlemindeki
medreselere derhal yayılmış ve okutulmaya başlanmıştı. Biraz evvel bahsetti
ğimiz Kâtibî’nin Şemsiyye’si de allame Taftazanî tarafından şerh edilmişti.
