Troçkizm, Lev Troçki tarafından geliştirilen Marksist teori. Troçki, öncü partinin gerekliliğine inanan bir Leninistti. Stalin'den ayrılan yönü, sosyalizmin tek ülkede kurulabileceği düşüncesine katılmaması, sadece dünya çapında bir devrimin başarılı olabileceğini düşünmesiydi.
İdeoloji
Marksist teoriye göre, sosyalist toplum, tarihin belli bir aşamasında, burjuva devriminden ve sanayi toplumunun olgunlaşmasından sonra gerçekleşecekti. Ancak Bolşevik Devrimi yapıldığı sırada Rusya henüz burjuva devrimi gerçekleşmemiş, sanayileşmemiş bir ülkeydi. Troçki'ye göre burjuva devriminin gerçekleşmediği ülkelerde, örneğin 1917 öncesi Rusya'da, işçi sınıfı (proletarya), kendi devrimini yapmakla kalmayıp, burjuva devriminin gereklerini de yerine getirmek zorundadır. Proletaryanın bir anda toplumu bu denli değiştirmesi mümkün olmadığından, Troçki, başarı sağlanana dek sürecek bir "sürekli devrim"in gerekli olduğunu söyler.
Troçki'ye göre, bir sosyalist devlet tek başına kapitalist güçlerin baskısına direnemez. Bu nedenle Troçki, gelişmiş kapitalist ülkelerde de sosyalist devrimlerin yapılmasını en büyük öncelik olarak görmüştür. Dünya devriminin gerekliliği görüşü, sosyalizmin tek başına SSCB'de kurulabileceğini savunan Stalinist görüşle, yani "tek ülkede sosyalizm" görüşüyle çelişir. Stalin'e göre Bolşevik Devrimi'nden sonra Sovyetler'in önceliği, kapitalist bir dünyada tek başına var olmayı başarmaktır.
SSCB'nin kapitalist ülkelerle bir arada yetmiş yıldan uzun süre yaşayabilmesi gerçeği karşısında Troçkistler, bu ülkenin "bürokratik yozlaşmaya uğramış bir işçi devleti" olduğu, gerçek bir sosyalist devlet olmadığı yorumunu yapmıştır. Bu teoriye göre SSCB, kapitalist bir ülke olmasa da, işçilerin çıkarlarından farklı çıkarlara sahip bürokratik bir zümre tarafından yönetilmektedir. Troçkistler, Stalin'i rejimi korumak uğruna sosyalizmi feda etmek ve batılı güçlerle işbirliği yapmakla suçlar, kanıt olarak da batı ülkelerindeki Stalinist komünist partilerin içinde bulundukları rejimleri desteklemelerini gösterirler. Gerçekten de Stalin, batılı güçlerin saldırısını önlemek için, SSCB'nin bu ülkeler için bir tehdit olmadığını, tek amacının kendi başına var olmak olduğunu kanıtlamaya çalışmıştı. Batılı ülkelerdeki komünist partilerin faaliyetlerini o ülkelerdeki rejime tehdit olmadan sürdürmesi için talimat vermişti.
Marksizmin siyasi yelpazesinde Troçkizmin sol kanatta olduğu kabul edilir. Troçkizm, SSCB'de kısıtlanan demokratik hakların geri verilmesi için mücadele etmiş, SSCB'nin kapitalist devletlerle anlaşmasına karşı çıkmış, devrimin diğer ülkelere yayılmasına çalışmıştır.
Tarih
Sovyetler'deki "sol muhalefet", Troçki önderliğinde 1920'li yıllar boyunca güç kazandı. 1928'de Stalin bu gelişmeye son vermek için Troçki'yi önce SSCB içinde sürgüne gönderdi, yandaşlarını hapsettirdi. Buna rağmen sol muhalefetin faaliyetlerini gizlice sürdürmesi üzerine Troçki yurtdışına, sırasıyla Türkiye, Norveç ve Meksika'ya sürgüne gönderildi. Stalin, gücünün yettiğince tüm dünyadaki komünist partilerden Troçkistlerin tasfiyesini sağladı.
Troçki, bu şekilde gücünü pekiştiren Sovyet bürokrasisinin er ya da geç konumunu kalıcı hale getirmek için kapitalizme yöneleceğini iddia etmiştir. 1936 yılında Troçki'nin yazdıklarına göre çevresi kapitalist ülkelerle çevrili olan Sovyetler Birliği'ndeki dengesizlikler gittikçe artacak ve Sovyet bürokrasisi kendisini kapitalizme yöneltmek zorunda kalacaktı. Troçkistler, SSCB'deki Glasnost ve Perestroyka hareketlerini, Troçki'nin bu kehanetinin gerçekleşmesi olarak yorumlarlar.
Troçki, yozlaşmasına rağmen SSCB'nin varlığının yine de işçilerin çıkarına olduğunu ve kapitalist ülkelerin saldırılarına, karşı devrim girişimlerine karşı savunulması gerektiğini düşünüyordu. SSCB'de sosyalist demokrasinin yeniden kurulması için bir "siyasi devrim" çağrısında bulundu. Elbette günümüzde buna karşı çıkan Troçkistler vardır.
Stalin, Troçki'yi SSCB rejimi için büyük tehlike olarak görüyordu ve onu etkisiz hale getirmek için çeşitli yöntemler denedi. Troçki, Meksikalı bir Stalinist olan Ramon Mercader tarafından 1940'ta öldürüldü.
Dördüncü Enternasyonal
Dördüncü Enternasyonal'in simgesiSuikastten önce, 1938'de Troçki ve yandaşları, hareketlerini kurumsallaştırmak için Dördüncü Enternasyonal'i örgütleyebilmişti. Troçki, Dördüncü Enternasyonal'in devrimi gerçekleştirebilecek tek güç olduğunu ve gerek kapitalizme gerekse Stalinizme karşı mücadele edeceğini söylüyordu. Bu yıllarda Troçkizm Vietnam'da, Sri Lanka'da ve daha sonra Bolivya'da bir kitle hareketi hüviyeti kazandı. Çin'de de önemli Troçkist hareket mevcuttu. Ancak Stalinistler, güç kazandıkları her yerde Troçkistleri başlıca düşmanları olarak gördüler ve yok etmek için çaba gösterdiler.
II. Dünya Savaşı yıllarında Dördüncü Enternasyonal'den kopmalar yaşandı. Bazı Troçkistler, SSCB'nin artık "yozlaşmış bir işçi devleti" sayılamayacağını söyleyerek Dördüncü Enternasyonal'den çekildiler. Bunlara göre, SSCB gibi baskıcı bir rejimi savunmak işçi sınıfı için bir hataydı. Öte yandan, baskı altında kalan Troçkist gruplar Vietnam'daki ve diğer ülkelerdeki kitle desteğini kaybettiler.
Dördüncü Enternasyonal Uluslararası Sekreteryası, II. Dünya Savaşı sonrası siyasi durumu ve Doğu Avrupa'daki yeni sosyalist devletleri değerlendirmek amacıyla 1946, 1948 ve 1951 yıllarında bir dizi uluslararası kongre topladı. 1951 kongresi, Doğu Avrupa devletlerini "deforme işçi devletleri" olarak tanımladı. Aynı kongre, Michael Pablo'nun, Troçkistleri komünist partilerin içinde daha etkin olmaya çağıran görüşlerini de benimsedi. Pablo'ya göre komünist partiler, gerçek bir işçi hareketine dayanmaları halinde Stalin'in etkisinden kurtulabilirdi. Yugoslavya'nın kendi yolunu seçmesi, bunun olabilirliğini göstermişti. 1951 kongresinde Troçkistlerin komünist partiler içinde faaliyet göstermesi yönünde karar alındı.
1951 kongresinin karşı karşıya geldiği bir sorun, Doğu Avrupa'daki yeni sosyalist rejimler oldu. Troçkist görüşe göre SSCB, kendi varlığı için tehdit olmadığı sürece kapitalizmle uyum içinde yaşayacak, devrimi yaymaya çalışmayacaktı. Doğu Avrupa ülkelerindeki durum bu tezle çelişiyor gibiydi. Tartışmalar sonucunda Kongre; SSCB yönetiminin hâlâ karşı-devrimci olduğunu, Doğu Avrupa'daki yeni rejimlerin II. Dünya Savaşı'nın askeri ve siyasi bir sonucu olduğunu, SSCB'nin rejimini bu ülkelere yaymasının devrimcilikten değil, varlığını koruma güdüsünden kaynaklandığını açıkladı.
International Viewpoint, Dördüncü Enternasyonal'in İngilizce yayın organıdır. Derginin baş harflerinin kısaltması olan "IV"nin Latin rakamlarıyla dörde karşılık gelmesi bir simge olarak kullanılmıştır.
Günümüzde Troçkizm
Sri Lanka ve Bolivya'da hâlâ önemli sayıda Troçkist bulunmakla birlikte, bunlar birbiriyle rekabet halindeki gruplara bölünmüştür. Troçkizm, Brezilya ve Arjantin gibi Latin Amerika ülkelerinde bir miktar kitle desteği kazanmıştır. Diğer üçüncü dünya ülkelerinde ise genellikle sadece entelektüeller arasında kabul gören bir ideoloji konumundadır.
SSCB'nin yıkılmasından sonra Batı ülkelerinde Troçkizm'e duyulan ilgi artmaya başladı. Stalinist partilerin gerilemesi, Troçkist partilerin ön plana çıkmasını sağladı. 2002'de Fransa seçimlerinde kendilerini "Troçkist" olarak tanımlayan partiler oyların %10'unu aldılar.
Bugüne kadar hiçbir Troçkist parti iktidara gelmemiştir.
Farklı Troçkist Yorumlar
Troçkizmin farklı yorumları vardır. Bir kısım Troçkistlere göre Sovyetler Birliği bozulmuş işçi iktidarı iken bir kısım Troçkistlere göre SSCB tamamen işçi iktidarı olmaktan çıkmıştır. Doğu Blokunun dağılmasının ardından Stalinizm yerine Troçkizmin rağbet göreceği beklentisi vardı. Fakat bunun gerçekleşmemesinin nedeni olarak (bazılarına göre)yetersiz Troçkizm yorumları(SSCB ve diğer Doğu Bloku ülkelerini bozulmuş işçi iktidarı olarak gösteren görüş ve benzeri görüşler) gösterilmektedir.
Örneğin ülkemizde Marksist Tutum Dergisi, bu ülkelerin bürokratik-despotik bir yapıya sahip olduğunu söylemektedir: SSCB ve benzerlerinde çöken, sosyalizm ya da işçi devleti değil, despotik-bürokratik rejimlerdir. (Kaynak: Marksist Tutum Dergisi-Ne Savunuyoruz)
İşçi Mücadelesi Dergisi, bu ülkelerin bozulmuş İşçi İktidarı olduğunu söylemektedir ve "bürokrasiye rağmen mücadelelerini destekliyoruz" demektedir: İşçi Mücadelesi, sınıfsız topluma doğru yürüyüşün ancak dünya devriminin desteklenmesi ve işçi konseyleri sistemiyle gerçekleşebileceği bilinciyle, geçmiş bürokratik tahakkümü mahkum ediyor. Marksizmin sosyalizm konusundaki temellerine dönülmesini savunuyor. Ancak Çin ya da Küba gibi bugün varolan işçi devletlerini, bürokrasiye rağmen, kapitalizme geri dönüşe ve emperyalizme karşı savunuyor ve işçilerin iktidar mücadelesini destekliyor.(Kaynak: İşçi Mücadelesi Dergisi-Ne Savunuyoruz)
Devrimci İşçi Dergisi ise söz konusu rejimlerim bürokratik-despotik bir yapıya sahip olduğunu kabul etmekle birlikte bunların devlet kapitalizmi olduğunu söylüyor(Marksist Tutum bunların kapitalizmden bazı farklılıkları olduğunu söylüyor)
Ünlü Troçkistler
Tarık Ali, Daniel Bensaïd, James P. Cannon, Tony Cliff, Isaac Deutscher, Hal Draper, Raya Dunayevskaya, Chen Duxiu, Ted Grant, Anton Grylewicz, Duncan Hallas, Chris Harman, Gerry Healy, Oskar Hippe, C. L. R. James, Georg Jungclas, Frida Kahlo, Ken Loach, Michael Löwy, Ernest Mandel, Jakob Moneta, David North, Michel Pablo, Juan Posadas, Vanessa Redgrave, Lucy Redler, Diego Rivera, Roman Rosdolsky, Tony Saunois, Leo Sedov, John Lennon Victor Serge, Max Shachtman, Peter Taaffe, Ta Thu Thau, Lynn Walsh, Wang Fanxi, Winfried Wolf, Alan Woods, Nahuel Moreno,
Çeşitli
George Orwell, ünlü romanı "Hayvanlar Çiftliği"nde, SSCB'deki Bolşevik Devrimi'ni ve Troçkistlerin yönetimden tasfiyesini mecazi bir dille anlatır. Romanda domuz "Kartopu" Troçki'yi, "Napolyon" ise Stalin'i temsil eder.
