Celal Nuri İleri
01 Ocak 1970
Celal Nuri İleri (d. 15 Ağustos 1881, Gelibolu – ö. 2 Kasım 1938, İstanbul , Türk gazeteci, yazar, siyasetçi, fikir adamı.
Osmanlı Devleti'nden Cumhuriyet'e geçişin önemli simalarından birisidir. Gelibolu mebusu olarak Son Osmanlı Meclisi Mebusanı (1920)‘nda yer almış, ardından TBMM'nin ilk 4 döneminde milletvekilliği yapmış bir siyasetçi; 50 civarında kitap ve 2200’den fazla makale yayınlayarak Türk düşünce tarihinde önemli bir yer edinmiş bir gazeteci ve fikir adamı olan Celal Nuri, 1. Dünya Savaşı’ndan sonra Anadolu’da verilen ulusal mücadeleyi destekleyen İleri Gazetesi’nin sahibi idi. Batıcı fikir akımının önemli temsilcilerinden birisi olarak fikirleriyle yeni cumhuriyetin fikri mimarlarından birisi olmuştur.
İstanbul Radyosu'nun kurucusu ve karikatürist Sedat Nuri ile gazeteci ve hukuk profesörü Suphi Nuri Beylerin ağabeyidir.
Yaşamı
15 Ağustos 1882'de Gelibolu'da dünyaya geldi. Babası, devlette çeşitli kademelerde hizmette bulunduktan sonra 1908’de Meclis-i Ayan üyesi olan Mustafa Nuri Bey; annesi ise Adana valiliği, Bahr-i Sefit (Ege Adaları) Valiliği ve Hariciye Nazırlığı gibi görevlerde bulunmuş devlet adamı Abidin Paşa’nın büyük kızı Nefise Hanım’dır Asıl adı Mehmet Celaleddin idi. Babasına olan sevgisinden ötürü adına “Nuri” mahlasını ekledi[1]. 3 çocuklu ailenin en büyük evladı idi. Kardeşleri Sedat Nuri ve Suphi Nuri’dir.
Çocukluğu mutasarrıf ve vali muavini olarak görevli bulunduğu Gelibolu, Sakız ve Canik’te geçti. İlköğrenimini taşra okullarına devam ederek ve özel hocalardan ders alarak tamamladıktan sonra ortaögrenimini yatılı olarak Galatasaray Mekteb-i Sultanisi’nde, yüksek öğrenimini İstanbul’da Hukuk Mektebi’nde tamamladı. Hukuk öğrenimi devam ederken Fransızcasını ilerletmek amacıyla Hariciye Nezareti Tahrirât-ı Hariciye Kalemi’ne devam etti. II. Meşrutiyet’in ilanınından önce aynı okulda kamu hukuku alanında doktorasını tamamladı.
Gazetecilik Yaşamı
Celal Nuri, çalışma hayatına avukat olarak başladıysa da asıl mesleği gazetecilik oldu. İkdam Gazetesi, Le Courrier d'Orient, Jeune Turc, Tanin, İkdam gibi Türkçe ve Fransızca pek çok gazetede ve İçtihat, Türk Yurdu, Resimli Kitap gibi dergilerde makaleler yayınlayarak başladı. Yazılarında meşrutiyetin hukuki boyutunu, Osmanlı Devleti’nin çöküş sebeplerini tartışmakta; II. Abdülhamit’i ve devrin hükümetlerini eleştirmekteydi.
Hürriyet-i Fikriyet ve Edebiyat-ı Umumiye adlı dergileri ile Ocak 1918’de yayın hayatına giren Ati Gazetesi kendisinin sahip olduğu yayın organlarıdır. Ati, 10 Şubat 1919’da kapatıldı ancak hemen ertesi günü İleri adıyla yayın hayatına devam etti[1]. Milli mücadele yılları boyunca İleri Gazetesi’nde Anadolu’da başlayan kurtuluş hareketini destekledi. Gazete 1924 yılında kapandı. Celal Nuri, gazetenin kapanmasından sonra herhangi bir basın yayın organında görünmedi.
Kılıç Ali tarafından dövülmesi olayı
1924 yılında milletvekili Kılıç Ali’yi kızdıran bir yazısı nedeniyle gazetesi basılan Celal Nuri, 30 Temmuz 1924’te Kılıç Ali tarafından yaralandı. Olayın gelişim sürecinde İçişleri Bakanı Ferit Tek’in istifası, yerine Recep Peker’in atanması gerçekleşti. Olay, haftalarca Türk basınında yankı buldu.
Siyasi Yaşamı
Celal Nuri’nin siyasi yaşamı 22 Kasım 1919’da Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na Gelibolu milletvekili olarak girmesiyle başladı; 1935 yılına kadar sürdü.
Mebusan Meclisi’nde Misak-ı Milli’nin müsveddesini kaleme almış olan Celal Nuri, İstanbul'un işgalinden sonra Mart 1920'de İngilizler tarafından tutuklanarak Malta'ya sürülenler arasındaydı. Kasım 1921'de Malta’dan dönebildi. Malta sürgününden döndükten sonra, Gelibolu (1920-1927) ve Tekirdağ (1927-1935) milletvekili olarak dört dönem TBMM'de bulundu. 1924 Anayasası'nı hazırlayan komisyonda başkan ve raportör olarak görev yaptı. Soyadı Kanunu çıktığında “İleri” soyadını aldı. 2 Kasım 1938'de İstanbul'da öldü.
Düşünce yaşamı ve Eserleri
Celal Nuri, 50 civarında kitap ve 2200’den fazla makale yayınlayarak Türk düşünce tarihinde önemli bir yer edinmiştir. Yazılarında kendi isminin dışında Helvacızâde, Afife Fikret, Haydar Kemal, Tarık Celâl, Mehmet Celâl gibi isimler kullandı; Fransızca eserlerinde ise Djelal Noury ve N. D Helva gibi isimler kullandı[2] Eserlerinde bazı maddeci, pozitivist düşünürlerin fikirlerini aktardı; bu sırada dinle ilgili bazı düşüncelerinden dolayı eleştiriler aldı. Gerek cumhuriyet öncesinde gerekse sonrasında pek çok kalem kavgasına girdi. Ziya Gökalp, Ahmet Ağaoğlu, Ali Kemal ile tartışmaları oldu.
Yaşamı boyunca pek çok ülkeye seyahat etmiş, kutuplara kadar gitmiş olan Celal Nuri, Amerika gezisi hariç tüm gezilerini seyahatname olarak yayınladı. Yazılarında kadının eğitimi meselesine büyük önem verdi. Tac Giyen Millet ve Türk İnkılabı eserlerinde Türk modernleşmesinin ana hatlarını ortaya koydu. Latin harflerine geçiş çalışmaları ile beraber bazı okul kitapları hazırladı.
Eserlerinden bazıları şunlardır:
Selanik Muhtırası
Taç Giyen Millet (1923)
Ahir Zaman
Anarsizim Hükümetsizlik Meslek-i Felsefesi
Türk İnkılâbı (1926)
Kendi Nokta-i Nazarımdan Hukuk-u Düvel
Havaici Kanuniyyemiz
Tarih-i Tedenniyat-ı Osmaniye
İttihad-ı İslam (1913)
Kadınlarımız
Hatem’ül Enbiya
İlel-i Ahlakıyyemiz (1916)
Tarih-i İstikbal
Müslümanlara Türklere Hakaret Düsmanlara Riayet ve Muhabbet
Mukadderat-ı Tarihiye
Türk Devrimi
Türk İnkılâbı
Uygarlık Çatısmasında Türkiye
Harpten Sonra Türkleri Yükseltelim
İştirak etmedigimiz Hareket
Kara tehlike (1918)
Kutup Musahebeleri
İlk Gramer
İlk Okuma Yazma Kitabı
Türkçemiz (1916)
Simal Hatıraları
Millet ve Meclis
Cografya-yı Tarih-i Mülk-i Rum
Devlet ve Meclis Hakkında Musahabeler (1932)
Dil ve Edebiyat Yazıları
Hiç Bilmeyenlere Türkçe Alfabe ve Hece
Perviz
Merhume
Ölmeyen: Masal
Yeniden Yayımlanan Başlıca Eserleri
Kadınlarımız, haz. Özer Ozankaya, Ankara 1993.
Türk Inkılabı, haz. Recep DUYMAZ, İstanbul 2000.
Uygarlıklar Çatışmasında Türkiye, haz. Mahir Aydın, İstanbul 2004.
Devlet ve Meclis Hakkında Musahabeler, haz. Halit Erdem Oksaçan, İstanbul 2007.
Dil ve Edebiyat Yazıları, Hazırlayan; Dr. Recep DUYMAZ, İstanbul 1995.
