Âşıkpaşazâde
1400 - 23.03.1484 01 Ocak 1970
Âşıkpaşazade, Aşikî olarak da bilinir, asıl adı derviş ahmed bin şeyh yahya bin şeyh salman bin âşik paşa (d. 1400, Mecitözü, Amasya – ö. 1484, İstanbul), ünlü tasavvuf şairi Âşık Paşa’nın torunu ve ilk Osmanlı tarihçilerinin en önemlilerindendir. Karanlıklar içindeki 14. yüzyıl olaylarını sonradan, 15. yüzyılda derleyip anlatmıştır. İlk eğitimini, doğduğu köy olan Elvan’daki tekke dervişlerinden aldı. 1413’te Geyve’ye giderek Orhan Gazi’nin imamı olan İlyas Fakih’in oğlu Yahşi Fakih’le tanıştı. Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna değin gelen destansı bilgileri ondan dinleyip derledi. Bir süre sonra köyüne döndü. 1422’de Mihaloğlu Mehmed Bey’in gönüllü birliklerine katıldı. 1437’de hacca gitti. II. Murad ve II. Mehmed (Fatih) dönemlerinde Balkanlar’a yapılan savaş ve seferlerde bulundu; II. Kosova Savaşı’na (1448) ve İstanbul’un fethine (1453) katıldı. Bu sıralarda duyduğu ve gördüğü olayları kaydetti. 1450’lerde Edirne’ye, 1470’e doğru da İstanbul’a yerleşti. 1484’te İstanbul’da öldü. Eflaki’ye göre ise 23 Mart 1484’de ölmüştür.
Âşıkpaşazade 80 yılı aşan ömrünün büyük bir bölümünü ünlü kişilerin yanında ve savaşlarda geçirdi. Olayları ve kişileri derviş gözüyle gördü ve yorumladı. 1476’dan sonra, Osmanlı tarihinin en eski kaynaklarından Âşıkpaşazade Tarihi (ös 1914, yb 1949) ya da Tevarih-i Âl-i Osman adındaki ünlü yapıtını kaleme aldı. Kendi açıklamasına göre kitabında yer verdiği, I. Bayezid’e (Yıldırım) kadarki olayları Yahşi Fakih’ten, sonraki olayları ise Demirtaş Paşa’nın oğlu Umur Bey ile başkalarından dinleyip derlemiş, II. Murad’m tahta çıkmasından sonraki olayları da gözlemlerine dayanarak yazmıştı. Menakıbname geleneğine uygun ve sade bir Türkçe ile yazılmış olan Âşıkpaşazade Tarihi, anonim Tevarih-i Âl-i Osman’lardan pek farklı değildir. O dönemin asker ve halk kesimlerince kolayca okunması için yazılmıştır. Nazma da yer verilerek bir halk destanı havası kazandırılan yapıtta, ilk Osmanlı beyleri birer ermiş gazi kimliğinde anlatılır. Anlatımda Rumeli fetihlerini özendirici açıklamalara özellikle ağırlık verildiği görülür. Yapıtta yer alan 1478-1502 arasındaki olaylar sonradan başkalarınca eklenmiştir.
Aşık Paşazade; Tarihçi (Amasya 1400-İstanbul 1502 ?). 14. yüzyılın şair ve mutasavvıflarından Âşık Paşa’nın üçüncü kuşaktan torunudur. Yaşamı üzerine kesin bilgi yoktur.
Eseri: Âşık Paşazade (Aşık Paşaoğlu) Tarihi, (Tevârih-i Al-i Osman: Osmanlı Soyunun Tarihi). Derviş Ahmet Âşıki adıyla anılan Âşık Paşazade, Süleyman Şah’tan başlattığı Osmanlı tarihini Fatih döneminin sonuna kadar getirir (1482). Arada nazım parçaları da bulunan bu 166 bölümlük (bâb) yazma eser, çeşitli kişilerin eklemeleriyle sürdürüldüğü gibi, elde bulunan 14 yazma nüshası da kopya edenlerin (müstensih) ihmal ve yanlışları yüzünden birbirini tutmaz. Görgü, bilgi ve araştırmalarına dayanarak yazdığı II. Murat ve Fatih dönemleri öncesini de başka tanıkların bilgilerine dayandırır. Dilce yalın, anlatımı açık seçik olan eser (yazım başlangıcı 1476) çeşitli nüshaları değerlendiren bilim adamlarınca bastırıldı.
