Koca Derviş Mehmet Paşa
13.01.1655 01 Ocak 1970
IV. Mehmed saltanatı döneminde 21 Mart 1653 – 28 Kasım 1654 tarihleri arasında bir yıl yedi ay sekiz gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. Öncesinde iki kez, 1649-1650 ve 1652-1653 dönemlerinde, kaptan-ı deryalık yapmıştır.
Çerkes asıllı olduğu belirtilmektedir. İV. Murat’ın sadrazamı olan Tabanıyassı Mehmed Paşa‘nın kethudası olarak yetişmiştir. 1637’de Şam eyaleti beylebeyliği görevi verilmiş ve burada 1638’de kadar görev yapmıştır. Bu tarihte başlayan İV. Murat’ın Bağdat Seferi dolayısı ile Şam valiliği sultanın silahtarı olan Mustafa Paşa’ya verildi. Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa da aynı tarihte Diyarbakır eayalet valiliğinie getirildi. Bağdat Seferi sonunda oraya Bağdat valisi tayin edilmiş olan Hasan Paşa’nın 1639’da azli ile Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa’ya Bağdat valiliği verildi. Sonra sırayla ikinci defa Diyarbakır valiliği, Halep valiliği, Anadolu Beylerbeyliği ve Bosna Beylerbeyliği yapmıştır. 1649’da Silistrevaliliği ve “Boğaz Muhafızlığı” görevini yüklenmiştir. 1649-1650 döneminde ise birinci defa kaptan-ı derya görevine atanmıştır. Bu görevden sonra 1651’de ise “Boğaz Muhafızlığı” görevi yüklenmekle birlikte aynı zamanda ikinci defa Anadolu Beylerbeyliği yapmıştır. 1652-1653 döneminde ise birinci defa kaptan-ı derya olmuştur.[1] Mali reformlar yapmak için devlet gelir ve giderlerinin hesabını yaptıran ve mali reformlar yapmaya başlamak için çalışmaya hazırlanan Sadrazam Tarhuncu Sarı Ahmed Paşa, sultanı tahttan indermek için hazirlanmakta iftirasına kurban giderek, 20 Mart 1653’de azledilip idam edildi. Yeni sadrazam olarak Sultan IV. Mehmet, Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa’yı atadı.
Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa’nın bir yıl yedi ay süren sadrazamlık döneminde çok ilgi çekici olaylar olmuştur: 17 Mayıs 1653’de Ödünpazarı’nda bir yangın çıkıp İstanbul’un önemli semtlerine yayıldı ve büyük zayiat verdi. Bunların başında yangının eriştiği iskele cıvarlarında yığılı bulunan hububat ve pirinç stokları yanıp kul oldu. Bundan dolayı hububat ve pirinç fiyatları birden narh fiyatının birkaç katına çıktı. Bundan İstanbul halkı büyük hoşnutsuzluğa boğuldu.
Ağustos 1653’de kapıkulu sipahilerine ulufe dağıltılmasından hemen önce bu askerlerin hoşnutsuz oldukları ve sorunlarını Sultan’a açıklamak için Üsküdar’da bir toplantı yapıp elabaşı Abaza Hasan başkanlığında bir heyeti İstanbul’a Sultan göndermeye hazır oldukları öğrenilidi. Bu haber üzerine 300 kadar asker Şaban Ağa komutasında bu sipahiler üzerine gönderildi; elebaşı olarak görülen Sipahi Ağası Yusuf Ağa ve birkaç kapıkulu sipahileri subayı yakalanp idam edildiler. Buna karşılık elabaşı olan Abaza Hasan devlet adamlarından saygı gördü.
Osamanlı ordusunun Girit’de savaşları devam etmekteydi. Venedik Cumhuriyeti donanması Çanakkale Boğazı’nı kapayıp Osmanlıları ablukaya almak istemekteydi. “Giuseppe Delfino” adlı Venedik amiralının komutasındaki çoğu Hollandalı ve İngiliz korsan gemilerinden oluşan 26 gemiden bir Venedik filosu bu hedefle 19 Nisan 1654’de Çanakkale boğazı önüne gelmişti. 1654’de Osmanlı donanması Tersane’de yapılan yeni gemilerle donatılmıştı ve Tunus ve Trablus Beylerbeyliklerinin filoları Ege Denizi’nden Venedik filolarını takılmadan gelip bu Osmanlı filosuna katılmışlardı. Mayıs 1654 başında Kaptan-ı Derya Kara Murat Paşa komutasında 40 kalyon, 33 kadırga ve 6 mavna‘dan oluşan Osmanlı donanması Çanakkale Boğazı’ndan çıktı. 16 Mayıs 1654‘e yapılan 1. Çanakkale Deniz Muharebesin‘de Osmanlı donanması galip geldi. Osmanlı donanmasının 2 kalyon, 1 mavna ve 1 kadirga kaybetmesine karşılık Venedik filosundan 1 kadırga yakılıp 1 kadırga esir alınmıştı. Venediklilerin zayiatı arasında öldürülen kadırgalar komutanı “Francesko Morosini” ve esir alınan filonun ikinci komutanı olan “Daniele Morosini” bulunmaktaydı. Böylece o yıl için Venedik donanmasının Çanakkale Boğazı’nı abluka hevesi kırıldı. Kaptan-ı Derya “Kara Murat Paşa” komutası altındaki Osmanlı donanması böylece Ege Denizi‘nde üstün oldu. O yıl Ege Denizi’inde Osmanlı ve Venedik donanmaları birbirini kovalamakla beraber başka önemli çatışma olmadı. Ancak kış geldiğinde Osmanlı Donanması İstanbul’da tersaneye dönmek zorunda kaldı.[3]
24 Mart 1654’de İstanbul’a bir Lehistan Krallığı elçilik heyeti geldi. Bu heyette sonradan Lehistan Kralı olan ve Viyana Kuşatması‘nı kırıp Osmanlıları bozguna uğratacak Jan Sobieski‘de bulunmaktaydı.
Haziran 1654’de Kazaklar Dinyeper Nehri’nden çok sayıda sayakları ile inerek Varna‘dan Ereğli‘ye kadar uzauan Karadeniz kıyılarına hücumlarda bulundular ve hatta İstanbul Boğazı’nı bile tehdide aldılar. Donama seferde idi; yeniçeriler kiralanan Üsküdar kayıklaraina bindirilerek oluşturulan bir filo Mahmut Paşa’nın serdarlığı altında bu Kazak sayaklarına karşı gönderildiler ve onları Karadeniz kıyılarından uzaklaştırdılar. Büyük bir deniz zaferi kazanmış edasilyla geri dönen serdar Mahmut Paşa Sarayburnu açıklarında filosuna şenlikler yaptırdı.
Temmuz 1654’de ulufe dağıtılması zorunlar doğurdu. Defterdar ödeme yapmak için yeterli fon bulamamış ve ayarı düşük “kızıl akçe” denen para bastırarak bunlar ile ulufe ödemesi yapmayı uygun görmüştü. Özellikle Kapıkulu Sipahileri bu “kızıl akçe” ulufesini kabul etmeyip isyana geçtiler. İsyancılara Tersane’de bulunan Sadrazam Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa’nın yanına kaçan defterdarin konağını yağmaladılar ve hatta konaktaki bütün çinileri söktüler.
60 yaşlarına ilerlemiş olan Sadrazam Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa Ekim 1654’e felç geçirip yatalak oldu. Bunun üzerine 28 Kasım1654‘de sardazemlıktan azledildi. Yerine geçecek kişi üzerinde devletin ıleri gelenleri arasında büyük çatışmalar olduktan sonra, sonunda zaman Halep‘de vali olan İpşiri Mustafa Paşa sadrazam atandı.
Azlinden sonra İstanbul’da konağına çekilen felçli Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa ise üç buçuk ay daha yaşadıktan sonra Ocak 1655’de vefat etti. Mezarı Ali Paşa Camii’in mezarlığında Çemberlitaş yönünde olan kısımdadır
