Memduh Şevket Esendal
1883 - 16 Mayıs 1952 01 Ocak 1970
Hikâye ve roman yazarı. Rumeli göçmenlerinden, Kara Kâhyalar diye anılan aileden Mehmed Şevki Beydir. M.Ş., M.Ş.E., Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk, İstemenoğlu gibi çeşitli imzalar kullandı. Gençlik yıllarını Çorlu’da ve birbiri ardına gelen savaş ve göç şartları içinde geçiren Esendal düzenli bir eğitim göremedi. Bir süre Edirne İdadisine (Lisesine) devam etti. Dışarıdan sınavlarına girerek Mülkiye Mektebinin ikinci sınıfina kadar okudu.
1906’da İttihad-Terakki Partisinin faal üyeleri arasında yer aldı. 1908’de parti müfettişliği yaptı. Böylece Anadolu ve Rumeli’nin pek çok yerini görme ve buralarda yaşayan insanları sürdürdükleri hayat içinde tanıma imkânı buldu. Meslek odalarının kurulup teşkilâtlanmasında Kara Kemâl Bey ve Nail Bey ile birlikte faaliyet gösterdi. Millî Mücadele’ye katıldı ve Mustafa Kemâl’in daveti üzerine Ankara’ya gitti. TBMM kurulduktan sonra ilk dış temsilcisi olarak Bakû ve Tahran’da (1925-1930), daha sonra da Kâbil (11 Haziran 1933-31 Ekim 1941) Büyükelçilikleri görevlerinde bulundu. Bir yıl Kabataş ve Galatasaray liselerinde tarih-coğrafya öğretmenliğinin ardından Halk ve Meslek (1925-26) gazetelerini çıkardı. Yeniden Dışişlerinde görev alarak dört yıl İran’da orta elçilik yaptı (1926-30). Bundan sonra milletvekilliği ve diplomasi görevleri birbirini izledi. Elazığ milletvekilliği (1930-32), Afganistan ve SSCB elçilikleri (1932-39), Bilecik milletvekilliği (1939-50) yaptı. 1941-45 arası CHP genel sekreterliğini üstlendi. Çok partili sisteme karşı olan Esendal, Serbest Fırka olayından sonra Atatürk’e danışmanlık yaptı, gezilerine katıldı. Çok partili sisteme girilince politikayı bıraktı.
Edebiyata İrtika, Musavver Fen ve Edep adlı yayın organlarında başladı. Hikâyeleri ilk olarak Çığır gazetesinde yayımlandı (1911). Meslek gazetesinde 1925 yılında otuz beş hikâyesi çıktı. Aynı gazetede yarım kalan Miras romanı tefrika edildi. 1948-49 yıllarında Ulus gazetesinde yirmi dokuz hikâyesi yayımlandı. Hikâyeleri Resimli Gazete, Halk, Halka Doğru, Ülkü, Sanat ve Edebiyat gazetesi, Seçilmiş Hikâyeler, Türk Dili, Hisar, Dost adlı dergilerde yayımlandı. 200 civarındaki hikâyesi ve üç romanıyla Türk Edebiyatı’nın gelişmesine hizmet etti. Sürekli müstear ad kullandığı için geç tanındı.
Küçük insanların günlük hayatlarını gösterişsiz, yalın bir anlatımla yansıttığı hikâye ve romanlarıyla kendini kabul ettirdi. 1942’de CHP Roman Armağanında derece alan, 1989’da televizyon dizisi yapılıp gösterilen Ayaşlı ve Kiracıları (1936), en ünlü eseridir. Sağlığında çıkan kitaplarına girmemiş bazı hikâyeleri Muzaffer Uyguner tarafından derlenerek yayımlandı (1983-88).
