EBÜZZİYA, Ziyad (1911-1994)
Mustafa Uzun 01 Ocak 1970
Gazeteci, yazar, fikir ve siyaset adamı.
İstanbul’da doğdu. Tanzimat döneminin önde gelen gazeteci ve yazarlarından Ebüzziyâ Mehmed Tevfik’in torunu, gazeteci Talha Ebüzziya’nın oğludur. İlk ve orta öğrenimini Galatasaray Lisesi’nde (1924-1933), yüksek öğrenimini İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde tamamladı (1936). Gazeteciliğe 1933 yılında amcası Velid Ebüzziya’nın çıkardığı Zaman gazetesinde başladı. Daha sonra Tasvîr-i Efkâr’da Velid Ebüzziya ile birlikte çalıştı (1940-1945). Velid Bey’in ölümünden sonra Cihat Baban’la birlikte aynı gazeteyi Tasvir adıyla çıkardı (1945-1949). Demokrat Parti taraftarı olarak yayın yapan Tasvir on yedi defa kapatıldı ve otuz beş defa mahkemeye verildi. 1946 seçimlerine Demokrat Parti’den Konya adayı olarak katıldı. Seçime hile karıştırılınca kazanamadı. 1933’ten 1947 yılına kadar hissedarı olduğu Matbaa-i Ebüzziyâ’nın müdürlüğünü de yürüten Ziyad Ebüzziya aynı yıl tedavi için İsviçre’ye gitti. Ayrıca 1946-1956 yılları arasında akşamları yayımlanan Son Saat gazetesini kurarak idaresini üstlendi. 1950 seçimlerini kazanıp Demokrat Parti’den Konya milletvekili oldu. Milletvekilliği 1954 döneminde de devam ederken “isbat hakkı” krizinde on dokuzların elebaşılarından biri olarak partiden ihraç edildi (1955). Bunun üzerine Hürriyet Partisi’ni kurarak 1957 seçimlerine katıldı, ancak kazanamadı. Milletvekili olduğu 1950-1957 yılları arasında Dünya Parlamenterler Birliği, Avrupa Parlamenterler Birliği ve Avrupa Konseyi üyeliklerinde bulundu. 1958-1960 yılları arasında da Avrupa Konseyi Kalkınma Fonu’nda Türkiye temsilcisi olarak çalıştı.
Fransızca, Almanca ve Rumca bilen Ziyad Ebüzziya, daha öğrenciyken Türkiye İş Bankası ve Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nda görev aldı (1934-1935). Robert College’de Türkçe, tarih, coğrafya öğretmenliği yaptı (1938-1943). Orta Doğu Teknik Üniversitesi kurucu ve mütevelli heyeti üyeliği görevinde bulundu (1955-1960). İstanbul Üniversitesi Basın Yayın Yüksek Okulu’nda öğretim görevlisi olarak çalıştı (1979-1985). Türk Kültürüne Hizmet Vakfı’nın kurucuları arasında yer aldı. Beyoğlu GEN Kitap Sarayı, GEN-AR Sanat Galerisi ve Kulübü’nün de kuruculuğunu ve idareciliğini yaptı. Gazeteciliği fiilen bıraktıktan sonra haftalık Yeni Düşünce ve günlük Zaman gazetelerine (1988-1989) fikrî ve siyasî yazılar, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’ne basın tarihiyle ilgili maddeler yazdı. Uzunca süren bir hastalığın ardından 26 Mayıs 1994 günü öldü ve Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
Bir İstanbul efendisi olarak tanımlanan ve Galata Sarayı Mekteb-i Sultânîsi’nin devamı olduğu için Galatasaray Lisesi mezunu olmakla övünen Ziyad Ebüzziya gazeteci, tarihçi ve siyasetçi sıfatı dile birçok önemli olayı gördüğünden yakın tarih hakkında değerli bilgilere ve ayrıca zengin bir arşive sahipti. Tedavi maksadıyla yurt dışında bulunduğu sırada, II. Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya’da Amerikan ve İngiliz toplama kamplarında tutulan dış Türkler’den 3000 kadarının Türkiye’ye gelmesini sağladı. Türk-İslâm dünyasındaki gelişmeleri günü gününe takip eder, yazılarında Batı’nın Türk-İslâm âlemi karşısındaki iki yüzlü politikasını ortaya koyarak Türk devlet adamlarının bu duruma ses çıkarmayan ürkek politikalarını eleştirirdi. Ziyad Ebüzziya son yıllarda, Ayasofya’nın düzme evraklarla müze haline getirildiğini ispat edip tekrar cami olarak ibadete açılması gerektiğini ısrarla savunmuş, ayrıca harf devriminin kültür hayatımızda açtığı derin yaraların eski harflerin öğrenilmesiyle giderilebileceği üzerinde önemle durmuştur. Gençlerle birlikte çalışmayı, onlara yol göstermeyi seven Ziyad Ebüzziya, zengin kütüphanesini özellikle genç araştırmacıların istifadesine sunmakla da tanınmıştır. Ziyad Ebüzziya kitap yayımcılığıyla da ilgilenmiş ve 1943 yılında Tasvir Neşriyat’ı kurarak elliden fazla kitap yayımlamıştır.
Eserleri. Ziyad Ebüzziya kendi kurduğu Tasvir Neşriyat’ın yayımları arasında imzasız olarak çıkardığı Nasreddin Hoca Fıkraları (İstanbul 1943); Mussolini Kimdir? Faşizm Nedir? (İstanbul 1943); Rousseau Kimdir? Liberalizm Nedir? (İstanbul 1943); Salazar Kimdir? Korporatizm Nedir? (İstanbul 1944); Rooswelt Kimdir? New Deal Nedir? (İstanbul 1944); Machiavel Kimdir? Makyavelizm Nedir? (İstanbul 1944); Bektâşi Fıkraları (İstanbul 1944); Karanlıkta Bir Çığlık (roman, İstanbul 1945) adlı halk tipi kitapları dışında, büyük babası Ebüzziyâ Mehmed Tevfik’in yakın tarihimizin en önemli kaynaklarından olan Yeni Osmanlılar Tarihi adlı eserini birçok ilâve ve açıklamalarla yayıma hazırlamıştır (I-III, İstanbul 1973-1974). Ahmed Rızâ Bey’in La Faillité morale de la politique occidentale en orient (Paris 1922) adlı eserini açıklama ve notlarla Batı’nın Doğu Politikasının Ahlâken İflâsı (İstanbul 1982) ismiyle tercüme etmiştir. Bu tercüme The Moral Bankruptcy of Western Policy Toward the East (Ankara 1988) adıyla İngilizce’ye çevrilerek Kültür Bakanlığı’nca yayımlanmıştır. Ziyad Ebüzziya’nın kendi imzasını taşıyan tek telif eseri, Sahir Kozikoğlu ile birlikte kaleme aldığı Galatasaray 1922-1933 Tarihçesi ve 1933 Yılı Mezunlarının Elli Yılları (İstanbul 1986) adlı kitaptır.
Bunların dışında, 1946-1970 yılları arasında yirmi beş cildi bulan Ansiklopedik Ebüzziya Duvar Takvimi’ni de çıkaran Ziyad Ebüzziya çeşitli yayın organlarında kendi adıyla veya Z. E., Zahid Turhan, Selim Sabit, M. Kara takma adlarıyla makaleler yazmış, bazı ilmî toplantılara katılarak yakın tarih ve kültür konularında tebliğler sunmuştur.
