FÂSÎ, Abdülkadir b. Ali
İbrahim Harekât 01 Ocak 1970
Ebû Muhammed (Ebü’s-Suûd) Abdülkadir b. Alî b. Yûsuf el-Fihrî el-Fâsî (ö. 1091/1680)
Âlim ve mutasavvıf.
2 Ramazan 1007’de (29 Mart 1599) Fas’ın kuzeyinde bulunan Kasrülkebîr’de (Alcazarquivir) doğdu. Endülüs asıllı olup Fas’a yerleşen, birçok âlim ve mutasavvıfın yetiştiği bir aileye mensuptur. İlk tahsilini babasının ve diğer âlimlerin yanında yaptı. Öğrenimini sürdürmek maksadıyla 1025 (1616) yılında Fas’a gitti. Aralarında Ârif el-Fâsî diye tanınan babasının amcası Ebû Zeyd (Ebû Muhammed) Abdurrahman b. Muhammed el-Fâsî, Ebü’l-Kasım b. Ebü’n-Nuaym el-Gassânî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Makkarî ve İbn Âşir el-Fâsî’nin bulunduğu birçok hocadan ders aldı. Bu arada mutasavvıflarla tanıştı. Çok etkilendiği Şeyh Abdurrahman b. Muhammed el-Fâsî’ye intisap etti. İlim ve takvâsı ile kısa zamanda şöhrete kavuşan Abdülkadir, dedesi Ebü’l-Mehâsin el-Fâsî’nin Fas’ta kurduğu ez-Zâviyetü’l-Fâsiyye’nin şeyhi oldu. Burada ve Câmiu’l-Karaviyyîn’de başta hadis olmak üzere çeşitli dersler verdi ve çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Aralarında oğlu Ebû Zeyd Abdurrahman ile Ebû Ali el-Yûsî, Ebü’l-Hasan el-Hureyşî, Muhammed b. Abdüsselâm el-Bennânî ve Ebû Salim el-Ayyâşî gibi tanınmış âlimlerin de bulunduğu öğrencileri hakkında oğlu Abdurrahman İbtihâcü’l-besâ?ir fî men kara?e ?ale’ş-Şeyh ?Abdilkadir adıyla bir eser yazmıştır.
Resmî görev almayı kabul etmeyen Abdülkadir el-Fâsî kitap istinsah ederek hayatını kazanmıştır. En çok istinsah ettiği kitaplar Buhârî ve Müslim’in el-Câmi?u’s-sahîh’leridir. Abdülhay el-Kettânî, Fâsî’nin yazdığı nefis bir Sahîh-i Buhârî nüshasının kendisinde mevcut olduğunu söyler (Fihrisü’l-fehâris, II, 776). Fâsî 8 Ramazan 1091 (2 Ekim 1680) tarihinde vefat etti ve vasiyeti üzerine kendi zâviyesine defnedildi. Bazı kaynaklarda vefat günü 9 Ramazan olarak geçmektedir.
Eserleri. Abdülkadir el-Fâsî’nin çoğu öğrencileri tarafından toplanıp bir araya getirilmiş fetva ve ders notlarından oluşan belli başlı eserleri şunlardır: 1. en-Nevâzilü’l-kübrâ (el-Ecvibetü’l-kübrâ), (I-II, Fas 1319). Fıkha dairdir. 2. el-Fıkhiyye. Cessûs lakabıyla tanınan Muhammed b. Kasım el-Fâsî’nin şerhiyle birlikte basılmıştır (Fas 1315). 3. Haşiyetü Sahîhi’l-Buhârî (Fas 1307). Oğlu Abdurrahman el-Fâsî tarafından derlenmiştir. 4. Risâle fi’l-imameti’l-?uzmâ (Fas 1316, mecmua içinde). 5. Fihristü’ş-Şeyh ?Abdülkadir el-Fâsî. Muhammed Ben Şeneb tarafından Fransızca tercümesiyle birlikte yayımlanmıştır (Etude sur les personnage mentionnés dans l’lgaza du Cheikh Abd al-Qadir el-Fasy, Paris 1907). 6. el-?Akide. Oğlu Abdurrahman el-Fâsî tarafından şerhedilmiştir (Rabat el-Hizânetü’l-âmme, nr. 496). 7. en-Netîcetü’l-mahmûde fi’l-red ?alâ zâ?imi milkiyyeti Vâdi’l-Mesmûde. Bir nüshası Fas’ta el-Hizânetü’l-Ahmediyye’de mevcuttur (Abdüsselâm b. Abdülkadir b. Sûde, I, 62). Fasî’nin ayrıca el-Ferâ?iz ve’s-sünen adlı bir eseri olduğu kaydedilmektedir (Kadirî, II, 272).
Abdülkadir el-Fâsî’nin hayatı hakkında müstakil eserler telif edilmiştir. Bunların arasında en tanınmışı, oğlu Ebû Zeyd Abdurrahman’ın Tuhfetü’l-ekâbir fî menâkıbi’ş-Şeyh ?Abdilkadir adlı kitabıdır. Yine Abdurrahman tarafından dedesinin amcası Ârif el-Fâsî’yle ilgili olarak yazılan Ezhârü’l-bustân fî menâkıbi’ş-Şeyh ?Abdirrahmân da Abdülkadir el-Fâsî’ye dair haber ve menkıbeleri ihtiva etmektedir.
